Умартасылыҡ серҙәре/12-се дәрес: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Dcljr (фекер алышыу | өлөш) ә Dcljr Умартасылыҡ серҙәре. 12-се дәрес битенең исемен үҙгәртте. Яңы исеме: Умартасылыҡ серҙәре/12-се дәрес: subpage per Special:Diff/16177 |
Dcljr (фекер алышыу | өлөш) remove redundant pseudo-header at top; + attribution notice copied from a similar page (with specific URL for this content); wikify lists; localize category prefix; keep only more-specific category; other minor |
||
1 юл:
<small>''Рубриканы Рафиҡ Ноғоманов алып бара. Мәҡәләләр 2012 йылғы «Башҡортостан» гәзитендә баҫылған http://bashgazet.ru/usadba/4222-umartasyly-serre-12-se-dres.html''</small>
19.07.2012.
== Ҡырҡыу еҫте улар яратмай ==
Рефлекс — бал ҡорттарының тәртибе йәки тере организм нервыларының тыштан ярһытыуға яуап биреүе ул. Шартһыҙ һәм шартлы рефлекстар була.
Шартһыҙ рефлекстар (инстинкттар) — тышҡы мөхиттең теге йәки был ярһытыуына организмдың тыумыштан булған реакцияһы. Бал ҡорттарында шартһыҙ рефлекстарға яҡын шундай хәрәкәттәр күҙәтелә:
▲— умарта стенаһына туҡылдатыуға геүләп яуап бирәләр;
▲— күрек менән төтөн өрҙөрөүгә яуап итеп, бөрләтәүҙәрен бал менән тултыралар;
▲— ҡырҡыу еҫтәргә (хушбый, алкоголь, тир һәм бал ҡорто ағыуы еҫе) ярһып китәләр һәм сағалар.
Шартһыҙ рефлекстарҙың тыумыштан булыуы, уларҙы ғәмәлгә ашырыу өсөн өйрәтеүҙең кәрәкмәүе — үҙе бер үҙенсәлек. Шул уҡ ваҡытта улар
Юл 26 ⟶ 24:
Бал ҡорто ғаиләһе биологияһынан инстинкт миҫалдары:
▲2. Аҙыҡ йыйыу инстинкты үҙҙәренең ихтыяжынан да күберәк аҙыҡ — бал һуты һәм һеркә — йыйыуҙа сағылыш таба. Ул бал ҡорттарында әүҙем, көслө, өҫтөнлөклө. Күпләп бал йыйырға мөмкинлек булғанда, бал ҡорттары бер ниндәй саманы (норманы) белмәй, улар өсөн бер генә сик юҡ («етерлек йыйҙыҡ инде» тип туҡтап ҡалмайҙар). Әгәр ҙә умартала, ояла балға урын булһа, улар уны үҫемлектәр бал һутын бүлеп сығарыуҙы туҡтатҡансы йыя.
▲3. Һаҡланыу инстинкты ҡорттарҙың ояны, умартаны һаҡта тороусы ҡорттар менән тышҡы дошмандарҙан, ҡоротҡостарҙан һаҡлауында сағылыш таба.
▲4. Ҡорттарҙың элекке урынға ҡайтып инеү инстинкты. Был инстинкт ҡортло умартаны алып китеп, уның урынына башҡаһын килтереп ултыртҡанда, яҡшы күҙәтелә. Осоштан әйләнеп ҡайтҡас, ҡорттар яңы умартаға инә. Бында улар яңы еҫкә лә, формаға һәм төҫкә лә ҡарап тормай. Инстинкт умартасылыҡта — ғаиләләрҙе төрлө ысул менән яһалма бүлеүҙә, күстәрҙе формалаштырыуҙа, элекке көслө ғаилә урынына сибек ғаиләне күсереп ябыуҙа киң ҡулланыла.
▲5. Яңы инә ҡортто тәрбиәләү. Ул элекке инә ҡортто юғалтҡанда, ҡорттар ҡарышлауыҡтарҙан йәш инә ҡортто тәрбиәләгәндә яҡшы күҙәтелә.
▲6. Енси инстинкт инә ҡорттоң йомортҡалар һалыуында, инә ҡорттарҙың һәм һоро (әре) ҡорттарҙың үрсеү, аталаныу өсөн парлашыуға («туй») осошонда сағылыш таба.
▲7. Ҡатмарлыһының миҫалы булып ҡорт айырыу хеҙмәт итә. Был иһә ғаиләләренең артыу, тәбиғәттә бал йыйыусы ҡорттарҙы таратыу ысулын кәүҙәләндерә. Күстәренән айырым, берәмләп яңы ғаиләләр нигеҙләргә һәләтлеге булмау сәбәпле, күс айырыу иң уңайлы күренеш булыуын, шуға ҡулайлашыуҙы күрһәтә, ләкин айырым осраҡтарҙа ҡорт айырыу инстинкты кире әһәмиәткә эйә, сөнки төп инә ҡорт ғаиләһе шул тиклем күп күс айыра, ул үҙе лә, унан бүленеп сыҡҡан күс тә умартаны аҙыҡ запасы менән тәьмин итә алмай. Әгәр ҙә умартасы алдан тейешле сара күрмәһә, уларҙың үлеп бөтөүе ихтимал.
Тәбиғәттә көтмәгәндә ҡыҙыу бал йыйыу осоро башланып китһә, күс айырыу инстинкты аҙыҡ йыйыу менән баҫырылып ҡала. Ҡорттар шунда уҡ үрсеүҙе (ҡорт айырыуҙы) туҡтата, ә кәрәҙҙәрҙәге күс айыра торған инә ҡорттарҙың ояларын — көбөләрен кимерә, ватып бөтөрә, бал һуты йыйырға тотона.
Юл 43 ⟶ 36:
Рафиҡ НОҒОМАНОВ.
[[
| |||