Тормош һабаҡтары. 9 класс: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
2088 юл:
Латыштар грамоталы халыҡ. Ҡатын-ҡыҙҙар араһында грамоталылыҡ ирҙәргә ҡарағанда юғарыраҡ та булған. 1937 йылға тиклем Башҡортостандағы латыш балалары үҙ телдәрендә уҡытылған. Улар өсөн Латвиянан китаптар килтерелгән. 1990 йылда был эш яңыртыла. Латвиянан махсус рәүештә уҡытыусы килә. Арх-Латыш ауылында өлкән ҡатындарҙан торған ансамбль эшләй. Был ансамбль Латвияла халыҡ ижады фестивалендә ҡатнашты.
Латыш һауынсылары Анна Дуче менән Дора Бите — Башҡортостанда иң тәүге Ленин ордены алыусы һауынсылар. Архангель районындағы ун Социалистик Хеҙмәт
 
161
===Йәһүдтәр(Еврейҙар)===
Иәһ удтәр
һәм Советтар Союзы Геройҙарының һигеҙе латыш. Башҡортостандан Латвияға ҡайтып киткән латыштар Ригала йыл һайын июндең тәүге йәкшәмбеһендә «Межа парке» паркында осрашыу ойоштора.
 
Ьуңғы йылдарҙа Башҡортостанға, латыштар янына, Латвиянан йыш киләләр. Өлкәндәргә — дарыуҙар, уҡыусыларға дәреслектәр һәм уҡыу кәрәк-яраҡтары, ғөмүмән, халыҡҡа китаптар алып киләләр. Бөгөнгө көндә Башҡортостан латыштарының яртыһынан күбеһе ҡала ерҙәрендә йәшәй.
 
Йәһүдтәр(Еврейҙар)
' /
Йәһүдтәр идиш һәм иврит телдәрен туған тел тип һанайҙар.
 
Башҡортостанға йәһүдтәр Александр II Указынан һуң күсенә башлай. Указда ваҡ һәнәр эйәләренә, медицина хеҙмәткәрҙәренә күсенергә рөхсәт ителә. 1853—1855 йылдарҙа 50-гә яҡын йәһүд ғаиләһе Өфөгә, бөгөнгө Сиғандар туғайына килеп урынлаша. Бында шулай уҡ хеҙмәт итергә ебәрелгән, Полынанан ҡасҡан йәһүдтәр ҙә килә һәм йәшәргә ҡала. Йәһүдтәр, нигеҙҙә, ҡалаларҙа йәшәй. Бөйөк Ватан һуғышы йылдарында төрлө предприятиелар, уҡыу йорттары, учреждениелар менән бергә бик күп йәһүдтәр Башҡортостанға эвакуациялана. 1959 йылғы халыҡ иҫәбен алыуҙа улар 7 меңдән ашыу иҫәпләнә. 1990 йылдарҙан һуң байтаҡ ҡына йәһүдтәр Израилгә күсеп китә.
 
Йәһүдтәр — дини халыҡ. Улар өсөн дин — тәрбиәлелек, белем, мәҙәнилек, сөнки уларҙың динендә кешелек донъяһының бөтөн ҡаҙаныштары, тәрбиәүи ҡанундары бирелгән. Йәһүдтәр дине — иудаизм. Һәр йәһүд Тораны уҡырға тейеш. Тора дин нигеҙе тип һанала. Тора — Библияның тәүге өлөшө, биш китаптан тора. Библия хаҡында VII синыфта «Башҡорт мәҙәниәте»нән беләһегеҙ. Библия — христиан һәм иудаизм диненең төп китабы.
 
1896 йылда йәһүдтәрҙең дини йолаларын башҡарыу' өсөн синагога төҙөлә. Ул бина — бөгөнгө көндә Башҡорт дәүләт филармонияһы. Йәһүдтәр Өфөлә үҙәк урамдарҙа —-
1896 йылда йәһүдтәрҙең дини йолаларын башҡарыу' өсөн синагога төҙөлә. Ул бина — бөгөнгө көндә Башҡорт дәүләт филармонияһы. Йәһүдтәр Өфөлә үҙәк урамдарҙа
162
 
Башҡа милләт вәкилдәре
Фрунзе, Цюрупа, Коммунистик, Зенцов урамдарында йәшәгәндәр. Ирҙәр баштарына түбәтәй кеүек баш кейеме кейәләр. Дин буйынса һөт һәм ит аштарын бергә ҡатнаштырып ашарға ярамай. Мал һуйыу йолаһы башҡорттарҙыҡы кеүек. Тертләтмәй, һиҙҙермәй салырға һәм салыу ҡанын ағыҙырға тейештәр. Йәһүдтәр иртә өйләнешеүҙе хуплаған. Яңғыҙ йәшәү — бәхетһеҙлек, тип һанаған улар.
 
Элек йәһүд ғаиләләре күп балалы булған.
 
Йәһүдтәр сәнғәт яратҡан халыҡ. Әммә иудаизм да, мосолман дине кеүек, кеше һыны эшләүҙе тыя. Шуның өсөн скульптура, һүрәт төшөрөү үҫешмәй. Ә инде каллиграфия, китап графикаһы, ҡош, йондоҙ, сәскә һүрәттәре төшөрөү иҫ китмәле юғарылыҡта. Скрипка, флейта, кларнет кеүек музыка ҡоралдарында уйнау йәһүдтәр араһында ныҡ таралған. Улар боронғо йырҙарын онотмаҫҡа тырышалар. Бергә йыйылған саҡтарында һәр ваҡыт барыһы бергә ҡушылып боронғо йырҙар йырлайҙар.
 
Республикабыҙ сәнғәтендә данлыҡлы скрипкасыларҙан М. Швайштейн, В. Монастырский, йырсы С. Ми- шурис, педагогтар М. Зайденнтрегер, А. Минков исемдәре киң билдәле. М. Швайштейн бик күп башҡорт халыҡ йырҙарын ғәжәйеп оҫта башҡара. «Буранбай»ҙы иҫ китмәле уйнай. Медицина, иҡтисад, мәҙәниәт, мәғрифәт әлкәһендә йәһүдтәрҙән ғалимдар бик күп. X. У. Зарудий, М. Г. Пизов, М. Н. һәм Я. Н. Фридмандар, А. Б. Гейлер, Л. Г. Бараг, И. А. һәм И. И. Хризмановтар, Б. М. Мир- кин — һәләтле актер, режиссер Л. Е. Пайкин, шағир-сати- рик М. Я. Воловик, журналистар Д. С. һәм И. Д. Гальпе- риндар, рус театрының баш режиссеры М. И. Рабинович һәм башҡа бик күп күренекле эшмәкәрҙәр бар Башҡортостанда йәшәүсе йәһүдтәр араһында.
Республикабыҙ сәнғәтендә данлыҡлы скрипкасыларҙан М. Швайштейн, В. Монастырский, йырсы С. Ми- шурис, педагогтар М. Зайденнтрегер, А. Минков исемдәре киң билдәле. М. Швайштейн бик күп башҡорт халыҡ йырҙарын ғәжәйеп оҫта башҡара. «Буранбай»ҙы иҫ китмәле уйнай. Медицина, иҡтисад, мәҙәниәт, мәғрифәт әлкәһендә йәһүдтәрҙән ғалимдар бик күп. X. У. Зарудий, М. Г. Пизов, М. Н. һәм Я. Н. Фридмандар, А. Б. Гейлер, Л. Г. Бараг, И. А. һәм И. И. Хризмановтар, Б. М. Мир- кин — һәләтле актер, режиссер Л. Е. Пайкин, шағир-сатирик М. Я. Воловик, журналистар Д. С. һәм И. Д. Гальпериндар, рус театрының баш режиссеры М. И. Рабинович һәм башҡа бик күп күренекле эшмәкәрҙәр бар Башҡортостанда йәшәүсе йәһүдтәр араһында.
 
1998 йылдың декабрь айында «Хәсәд Лея» тигән мәрхәмәтлек фонды асылды. Ул ҡарыуы ҡайтҡан өлкән кешеләргә, инвалидтарға ярҙам итә. Израилгә сығып киткән йәһүдтәр Башҡортостанда йәшәүсе йәһүдтәр менән бәйләнештәрен өҙмәй, аралашыу мөмкинлеге табып торалар.
Дини байрамдарҙы, бигерәк тә Пасханы — еврейҙарҙың Мысыр (Египет) әсирлегенән ҡотҡарылыу көнө байрамын киң билдәләйҙәр.
===Немецтар===
163
Башҡортостанда 11 меңдән ашыу немец йәшәй. Улар ауыл ерҙәрендә лә байтаҡ төбәкләнгән. Благовар районында Пришиб, Алексеевка, Базилевка, Викторовка, Новоникольское ауылдары, Дәүләкән районында Ворошилово, Әбйәлил районында Северный ҡасабаһында йәшәйҙәр. Немец тигән атаманы рустар биргән.
Немецтар
 
Немецтар
Башҡортостанда 11 меңдән ашыу немец йәшәй. Улар ауыл ерҙәрендә лә байтаҡ төбәкләнгән. Благовар районында Пришиб, Алексеевка, Базилевка, Викторовка, Новоникольское ауылдары, Дәүләкән районында Ворошилово, Әбйәлил районында Северный ҡасабаһында йәшәйҙәр. Немец тигән атаманы рустар биргән. Немецтар үҙҙәрен шваб, баварҙар, меннониттар тип йөрөткәндәр, хәҙерге ваҡытта күбеһе үҙҙәрен дойче тиҙәр. Немецтар Башҡортостанға украиндар, белорустар менән бер сама йылдарҙа, немец ҡарттарының әйтеүҙәренсә, 1900 йылдарҙан һуң күсенә башлағандар. Әммә тәүге күсенеүселәр 17 быуат башынан уҡ күренә башлай.

Улар Өфө гарнизонында хәрби хеҙмәт үтәй. 1920 йылдарҙа Башҡортостанда 9 меңдән ашыу немец йәшәгән.

1941—1942 йылдарҙа немецтар Волга буйынан күпләп күсерелә. 1942 йылда Волга буйында Немец республикаһы бөтөрөлә. Һуңғы йылдарҙа немецтарҙың үҙ илдәренә ҡайтыуы күҙәтелә.
 
Немец ғаиләләрендә фәҡәт туған телдә генә һөйләшкәндәр. Хәҙер Башҡортостан немецтарының йәштәре үҙ туған телдәрен насар белә. Немецтар эшсән, тырыш, бөхтәлекте яратҡан халыҡ. Ҡапҡа, тәҙрә кәсәктәре мотлаҡ һырлап эшләнә, буяла. Немецтарҙың рухи донъяһына дин ныҡ йоғонто яһаған. Христиан дини байрамдары тотош билдәләнә. Рождество, Пасха, Троица, Яңы йыл, Уңыш байрамы, Крещение, Масленица, Благовещение, Вербное воскресенье өйрәнеү кластары асылды. Өфөнөң 86-сы мәктәбендә немец теле уҡытыла.
Немец ғаиләләрендә фәҡәт туған телдә генә һөйләшкәндәр. Хәҙер Башҡортостан немецтарының йәштәре үҙ туған телдәрен насар белә. Немецтар эшсән, тырыш, бөхтәлекте яратҡан халыҡ. Ҡапҡа, тәҙрә кәсәктәре мотлаҡ һырлап эшләнә, буяла. Немецтарҙың рухи донъяһына дин ныҡ йоғонто яһаған.
Уҡыусылар! Башҡортостанда йәшәүсе күп һанлы милләттәр хаҡында ҡыҫҡаса белешмә алдығыҙ. Бынан тыш тағы бик күп милләт вәкилдәре йәшәй. Төрлө халыҡтарҙың тормош-йәшәйеше менән танышып сыҡҡас, түбәндәге һорауҙар буйынса семинар-дәрес үткәрегеҙ.
 
ҺОРАУҘАР.
Христиан дини байрамдары тотош билдәләнә. Рождество, Пасха, Троица, Яңы йыл, Уңыш байрамы, Крещение, Масленица, Благовещение, Вербное воскресенье өйрәнеү кластары асылды. Өфөнөң 86-сы мәктәбендә немец теле уҡытыла.
1. Ҡайһы халыҡ традицияһынан ниндәй фәһем алдығыҙ?
 
2. Һеҙҙең ҡалала йәки районда башҡорттарҙан тыш тағы нисе төрлө милләт вәкиле йәшәй?
*'''Уҡыусылар!''' Башҡортостанда йәшәүсе күп һанлы милләттәр хаҡында ҡыҫҡаса белешмә алдығыҙ. Бынан тыш тағы бик күп милләт вәкилдәре йәшәй. Төрлө халыҡтарҙың тормош-йәшәйеше менән танышып сыҡҡас, түбәндәге һорауҙар буйынса семинар-дәрес үткәрегеҙ.
3. Улар үҙҙәренең милли традицияларын тергеҙеү буйынса ниндәй саралар күрәләр? Милли-мәҙәни үҙәктәр эшләйме?
===ҺОРАУҘАР===
164
#Ҡайһы халыҡ традицияһынан ниндәй фәһем алдығыҙ?
Башҡа милләт вәкилдәре ойошмалары.
#Һеҙҙең ҡалала йәки районда башҡорттарҙан тыш тағы нисе төрлө милләт вәкиле йәшәй?
Мәҡәлдәргә аңлатма бирегеҙ Ваҡ балыҡ көтөүе менән йөрөй.
#Улар үҙҙәренең милли традицияларын тергеҙеү буйынса ниндәй саралар күрәләр? Милли-мәҙәни үҙәктәр эшләйме?
Береккән һыу Иҙел булған, таралған һыу тамсы булған.
 
Башҡортостанда йәшәүсе башҡа милләт вәкилдәренең милли ойошмалары
'''Мәҡәлдәргә аңлатма бирегеҙ'''
*Ваҡ балыҡ көтөүе менән йөрөй.
*Береккән һыу Иҙел булған, таралған һыу тамсы булған.
===Башҡортостанда йәшәүсе башҡа милләт вәкилдәренең милли ойошмалары===
Республикала барлығы 60 милли-мәҙәниәт үҙәге эшләй.
 
1989 йылдың ғинуар айында Татар ижтимағи ойошмаһы төҙөлә. 1990 йылда Татар йәштәре Союзы теркәлә. 1997 йылда Башҡортостан татарҙарының съезы ойошторола. Татар дәүләт театры төҙөлә, гәзит-журналдар һаны арта, татар гимназиялары, мәктәптәре, синыфтары асыла.
*1989 йылдың ғинуар айында Татар ижтимағи ойошмаһы төҙөлә. 1990 йылда Татар йәштәре Союзы теркәлә. 1997 йылда Башҡортостан татарҙарының съезы ойошторола. Татар дәүләт театры төҙөлә, гәзит-журналдар һаны арта, татар гимназиялары, мәктәптәре, синыфтары асыла.
Бөгөнгө көндә Башҡортостан татарҙары конгресы, Республика татар милли-мәҙәни үҙәге, БР татар ҡатындарының «Сахибжамал» ижтимағи ойошмаһы, «Ак кал- фак» татар ҡатындары ассоциацияһы, «Азатлыҡ» татар йәштәре союзы, «Рамаҙан» төрки-мәғрифәтселек үҙәге эшләй.
 
1998 йылда Башҡортостан рустарының Соборы үткәрелде. «Вече», «Святыня» милли-мәҙәни ойошмалары эшләй. 1992 йылда «Русь» тигән ижтимағи-сәйәси ойошма төҙөлдө, «Рус берҙәмлеге» исемле йәштәр ойошмаһы барлыҡҡа килде.
*Бөгөнгө көндә Башҡортостан татарҙары конгресы, Республика татар милли-мәҙәни үҙәге, БР татар ҡатындарының «Сахибжамал» ижтимағи ойошмаһы, «Ак калфак» татар ҡатындары ассоциацияһы, «Азатлыҡ» татар йәштәре союзы, «Рамаҙан» төрки-мәғрифәтселек үҙәге эшләй.
1999 йылдың 26 ноябрендә Башҡортостан сыуаштарының Канаш — Кәңәше ойошторолдо.
 
1990 йылдың 13 ғинуарында украиндарҙың «Кобзарь» Республика милли-мәҙәни үҙәге ойошторола.
*1998 йылда Башҡортостан рустарының Соборы үткәрелде. «Вече», «Святыня» милли-мәҙәни ойошмалары эшләй. 1992 йылда «Русь» тигән ижтимағи-сәйәси ойошма төҙөлдө, «Рус берҙәмлеге» исемле йәштәр ойошмаһы барлыҡҡа килде.
Белорустарҙың ижтимағи-мәҙәни үҙәге «Сябры» барлыҡҡа килә.
 
Мордваларҙың «Масторава» үҙәге эшләй.
*1999 йылдың 26 ноябрендә Башҡортостан сыуаштарының Канаш — Кәңәше ойошторолдо.
1991 йылда «Мари ушем» дөйөм мари хәрәкәте ойошторола.
 
165
*1990 йылдың 13 ғинуарында украиндарҙың «Кобзарь» Республика милли-мәҙәни үҙәге ойошторола.
«Ауструми» литва милли-мәҙәни ойошмаһы 1993 йылдан бирле эшләй.
 
1992 йылда «Штерн» еврей мәҙәниәте ойошмаһы барлыҡҡа килә, аҙаҡ ул «Кохав» (Йондоҙ) еврей милли- мәҙәни үҙәгенә әйләнә.
1997*Белорустарҙың йылдаижтимағи-мәҙәни немецтарҙыңүҙәге «Видергебург« йәмғиәтеСябры» барлыҡҡа килә.
 
БР-ҙың удмурт, литва милли-мәҙәни үҙәге, БР-ҙың Польша мәҙәни-ағартыу үҙәге, ҡаҙаҡтар, грузиндар, че- чендар һәм башҡа байтаҡ ҡына милләт вәкилдәре ойошмалары төҙөлдө. Улар тарихи тыуған ерҙәренән алыҫ йәшәһәләр ҙә милли мәҙәниәтен юғалтмау хәстәрлеген күрәләр. Был милли-мәҙәни үҙәктәрҙең һәм ойошмаларҙың үҙҙәренең программаһы һәм уставы бар. Улар бөтөнөһө лә, шулай уҡ «Аҡ тирмә» башҡорт мәҙәни үҙәге лә, «Дуҫлыҡ йорто» милли мәҙәниәттәр үҙәгенә берләшкән һәм хөкүмәт етәкселеге тарафынан хуплау табып, үҙ программаларына ярашлы эш алып бара.
*Мордваларҙың «Масторава» үҙәге эшләй.
Дуҫлыҡ байрамы. Йыл һайын Салауат Юлаев һәйкәле эргәһендә һәм шулай уҡ баш ҡаланың башҡа урындарында ла Дуҫлыҡ байрамы үткәрелә. Был байрам Ҡала көнөнә тура килтерелә. Үҙенсәлекле байрамды Өфө халҡы яратып өлгөрҙө.
 
*1991 йылда «Мари ушем» дөйөм мари хәрәкәте ойошторола.
 
*«Ауструми» литва милли-мәҙәни ойошмаһы 1993 йылдан бирле эшләй.
 
*1992 йылда «Штерн» еврей мәҙәниәте ойошмаһы барлыҡҡа килә, аҙаҡ ул «Кохав» (Йондоҙ) еврей милли- мәҙәни үҙәгенә әйләнә.
 
*1997 йылда немецтарҙың «Видергебург« йәмғиәте барлыҡҡа килә.
 
*БР-ҙың удмурт, литва милли-мәҙәни үҙәге, БР-ҙың Польша мәҙәни-ағартыу үҙәге, ҡаҙаҡтар, грузиндар, чечендар һәм башҡа байтаҡ ҡына милләт вәкилдәре ойошмалары төҙөлдө.
 
Улар тарихи тыуған ерҙәренән алыҫ йәшәһәләр ҙә милли мәҙәниәтен юғалтмау хәстәрлеген күрәләр. Был милли-мәҙәни үҙәктәрҙең һәм ойошмаларҙың үҙҙәренең программаһы һәм уставы бар. Улар бөтөнөһө лә, шулай уҡ «Аҡ тирмә» башҡорт мәҙәни үҙәге лә, «Дуҫлыҡ йорто» милли мәҙәниәттәр үҙәгенә берләшкән һәм хөкүмәт етәкселеге тарафынан хуплау табып, үҙ программаларына ярашлы эш алып бара.
 
===Дуҫлыҡ байрамы===
Йыл һайын Салауат Юлаев һәйкәле эргәһендә һәм шулай уҡ баш ҡаланың башҡа урындарында ла Дуҫлыҡ байрамы үткәрелә. Был байрам Ҡала көнөнә тура килтерелә. Үҙенсәлекле байрамды Өфө халҡы яратып өлгөрҙө.
 
Байрамға Өфө халҡы ғына түгел, ә милли үҙенсәлеген ныҡ һаҡлаған төбәктәрҙән дә ҡунаҡтар саҡырыла.
 
Башҡа милләт вәкилдәре
==Йәштәр ойошмалары==
1919 йылда Башҡортостанда Өфө губернаһының комсомол ойошмаһы барлыҡҡа килә. 1920 йылда Стәрлета- маҡтаСтәрлетамаҡта Бәләкәй Башҡортостан комсомол ойошмаһының ойоштороу конференцияһы була.

1922 йылда ойошманы берләштергән конференция үткәрелә. 70-се йылдарҙа Башҡортостан комсомолы ВЛКСМ-дың иң ҙур ойошмаларынан иҫәпләнә. 1990 йылда комсомол хоҡуҡтары Башҡортостандың Демократик йәштәр союзына күсә.
 
Оҙаҡ йылдар йәшәп килгән ВЛКСМ тарҡалғас, милли ойошмаларға туплана башлайҙар. Башҡортостан Республикаһының йәштәр сәйәсәте буйынса дәүләт комитеты,
166
Иаштар ойошмалары
Зәки Вәлиди исемендәге Башҡорт йәштәр союзы, «Азатлыҡ» татар йәштәре демократик йәштәр союзы, Немец йәштәре союзы, Сыуаш йәштәре союзы, «Единство» рус йәштәре берекмәһе, Мари йәштәре союзы төҙөлә. 1995 йылдан башлап БР-ҙың Йәштәр ойошмалары советы барлыҡҡа килә.
 
Йәштәр ойошмаларының барлыҡҡа килеүе — заман талабы. Хәл итәһе проблемалар күп. Халыҡтың үҙ республикабыҙҙан күпләп китеүе арҡаһында бәләкәйләнеп ҡалған ауылдарҙа йәштәр өсөн күңел асыр шарттар юҡ. Ҡалаға ҡыҙҙар айырыуса күпләп китә, сөнки ауыл ерҙәрендә улар өсөн эш юҡ. Ошо сәбәпле өйләнмәгән егеттәр һаны йылдан-йыл арта бара. Улар буш ваҡыттарын эскелек менән үткәрә. Йәштәрҙең яртыһы тиерлек ғаилә ҡормаған. Өҫтәүенә, айырылышыуҙар һаны артҡандан-арта бара. Эшһеҙлек киң ҡолас ала. Әммә һәр йәш кеше аҙ ғына уйлаһа, үҙен дә, башҡаларҙы ла эш менән тәьмин итерлек сара уйлап табыр ине. Шәхси эшҡыуарлыҡҡа киң юл асыла. Сит илдәрҙең тәжрибәһенә лә, республикабыҙға килеп һыйынған сит милләт вәкилдәренән дә өлгө алырға була. Беҙҙең йәштәр ҡул ҡаушырып, эш юҡлыҡтан ҡаңғырып ултырған саҡта, сит илдәрҙән киләләр ҙә предприятиелар асалар, эш урындары булдыралар һәм урындағы халыҡты «эшкә егәләр». Халыҡ әйтмешләй, бесән юҡ ерҙә кәбән ҡойоп ултырталар. Э беҙ булғанын «сабып ала алмай» яфаланабыҙ.
Йәштәр ойошмаларының барлыҡҡа килеүе — заман талабы. Хәл итәһе проблемалар күп. Халыҡтың үҙ республикабыҙҙан күпләп китеүе арҡаһында бәләкәйләнеп ҡалған ауылдарҙа йәштәр өсөн күңел асыр шарттар юҡ.
 
Ҡалаға ҡыҙҙар айырыуса күпләп китә, сөнки ауыл ерҙәрендә улар өсөн эш юҡ. Ошо сәбәпле өйләнмәгән егеттәр һаны йылдан-йыл арта бара. Улар буш ваҡыттарын эскелек менән үткәрә. Йәштәрҙең яртыһы тиерлек ғаилә ҡормаған. Өҫтәүенә, айырылышыуҙар һаны артҡандан-арта бара.
 
Эшһеҙлек киң ҡолас ала. Әммә һәр йәш кеше аҙ ғына уйлаһа, үҙен дә, башҡаларҙы ла эш менән тәьмин итерлек сара уйлап табыр ине. Шәхси эшҡыуарлыҡҡа киң юл асыла. Сит илдәрҙең тәжрибәһенә лә, республикабыҙға килеп һыйынған сит милләт вәкилдәренән дә өлгө алырға була. Беҙҙең йәштәр ҡул ҡаушырып, эш юҡлыҡтан ҡаңғырып ултырған саҡта, сит илдәрҙән киләләр ҙә предприятиелар асалар, эш урындары булдыралар һәм урындағы халыҡты «эшкә егәләр». Халыҡ әйтмешләй, бесән юҡ ерҙә кәбән ҡойоп ултырталар. Э беҙ булғанын «сабып ала алмай» яфаланабыҙ.
 
Йәштәр һәр мәсьәләлә әүҙемлек күрһәтергә тейеш. Уҡырға ынтылышта ла, вазифалы урын биләүҙә лә, матди яҡтан етеш тормош булдырыуҙа ла, матди һәм рухи яҡтан иң бай кешегә әйләнеүҙә лә, халыҡ алдында килеп тыуған һәр төрлө проблемаларҙы хәл итешеүҙә лә. Шул саҡта беҙ үҙебеҙҙе, тиңдәр араһында тиң тойоп, һаҡлап алып ҡалырбыҙ.
 
ҺОРАУ.
===ҺОРАУ===
Милли ойошмалар төҙөүҙең әһәмиәте ниҙә?
*Милли ойошмалар төҙөүҙең әһәмиәте ниҙә?
Һеҙҙең ауылда йәки мәктәптә йәштәрҙе берләштереүсе берәй ойошма бармы? Булһа, ниндәй йүнәлештә эшләй?
*Һеҙҙең ауылда йәки мәктәптә йәштәрҙе берләштереүсе берәй ойошма бармы? Булһа, ниндәй йүнәлештә эшләй?
167
 
Халыҡтарҙың аралашыуы
==Халыҡтарҙың аралашыуы==
Республикабыҙҙа халыҡтарҙың тығыҙ аралашыуы, бер-береһенә мәҙәни йоғонтоһо
Башҡортостан Европа менән Азия араһында урынлашҡанлыҡтан, халыҡтарҙың бөйөк күсенеүе һәр ваҡыт уның аша үткән һәм һәр береһе ҙур үҙгәреш яһаған. Был, бер яҡтан, уны мәҙәни яҡтан төрләндерһә һәм байытһа, икенсе яҡтан, Башҡорт илендә башҡа милләт вәкилдәре төйәкләнә бара. Бындай үҙгәрештәр, әлбиттә, мәҙәниәткә, телгә генә түгел, хатта көнкүрешкә, аш-һыуға, кейем- һалымға, хужалыҡҡа, шөғөлгә ныҡ йоғонто яһай.
 
Башҡортостан Рус дәүләтенә ҡушылғанға тиклем күпселек халыҡты башҡорттар тәшкил иткән. Әммә башҡорттарҙың башҡа илдәр менән аралашыуы, алыҫ ҡалаларға барып уҡып ҡайтыуҙары, сауҙагәрҙәрҙең килеп алыш-биреш итеүе башҡорт традицияһына аҙмы-күпме йоғонто яһаған. Ә инде башҡа региондарҙан күпләп башҡа милләт вәкилдәре күсеп килә башлағас, аралашыу, бер- береһенә йоғонто айырыуса көсәйә.
 
Әйтәйек, Башҡортостанда йәшәгән сыуаштарҙың һ. б. кейемдәрендә тәңкәләр булыуы, ҡашмау, сухал — һаҡал, иҙеү, йелен — елән, сахман — сәкмән, касаккин — кәзәкей, пишмет — бишмәт кейеүҙәре, таҫтар, явлак — яулыҡ бәйләүҙәре йәки бишбармаҡ ашауҙары, йылҡы ите ашау- ҙары, ҡымыҙ әсеүҙәре, туҡмас, бишбармаҡ, йәймә, бауырһаҡ, бәлеш, сәк-сәк бешереүҙәре, халыҡ медицинаһында булған ҡайһы бер дауалау ысулдарын ҡулланыуҙары ошо хаҡта һөйләй. Телдәрендә алама — насар, хасар — хәҙер, юркан — юрған, нака — ҡаты, ныҡ, чапаркка — сыбыртҡы кеүек һүҙҙәр башҡорт теленән ингән. Башҡортостан татарҙары һунарсылыҡ, балыҡсылыҡ, һарыҡсылыҡ, хатта ҡайһы берҙәре солоҡсолоҡ менән дә шөғөлләнә. Дала башҡорттарына яҡын йәшәгән татарҙар йылҡысылыҡ менән шөғөлләнеп ҡымыҙ бешеү эшен дә яйға һалалар. Тултырма, ҡаҙылыҡ эшләйҙәр, ит ҡаҡлайҙар. Туҡмас, бишбармаҡ, ҡорот яһау, буҙа ҡайнатыу башҡорттарҙан күскән. Урал арты райондарында йәшәгән мишәрҙәр үҙҙәренең хужалығы менән башҡорттарға бик ныҡ яҡын булған.
Әйтәйек, Башҡортостанда йәшәгән сыуаштарҙың һ. б. кейемдәрендә тәңкәләр булыуы, ҡашмау, сухал — һаҡал, иҙеү, йелен — елән, сахман — сәкмән, касаккин — кәзәкей, пишмет — бишмәт кейеүҙәре, таҫтар, явлак — яулыҡ бәйләүҙәре йәки бишбармаҡ ашауҙары, йылҡы ите ашауҙары, ҡымыҙ әсеүҙәре, туҡмас, бишбармаҡ, йәймә, бауырһаҡ, бәлеш, сәк-сәк бешереүҙәре, халыҡ медицинаһында булған ҡайһы бер дауалау ысулдарын ҡулланыуҙары ошо хаҡта һөйләй.
 
Телдәрендә алама — насар, хасар — хәҙер, юркан — юрған, нака — ҡаты, ныҡ, чапаркка — сыбыртҡы кеүек һүҙҙәр башҡорт теленән ингән. Башҡортостан татарҙары һунарсылыҡ, балыҡсылыҡ, һарыҡсылыҡ, хатта ҡайһы берҙәре солоҡсолоҡ менән дә шөғөлләнә.
 
Дала башҡорттарына яҡын йәшәгән татарҙар йылҡысылыҡ менән шөғөлләнеп ҡымыҙ бешеү эшен дә яйға һалалар. Тултырма, ҡаҙылыҡ эшләйҙәр, ит ҡаҡлайҙар. Туҡмас, бишбармаҡ, ҡорот яһау, буҙа ҡайнатыу башҡорттарҙан күскән.
 
Урал арты райондарында йәшәгән мишәрҙәр үҙҙәренең хужалығы менән башҡорттарға бик ныҡ яҡын булған.
 
Рустарҙан мейес һалыу, мебель эшләү, тимерселек, игенселек, әсетеп икмәк һалыу һәм башҡа шундай эштәргә өйрәнәләр.
 
168
==Балалар һабантуйы==
1
Балалар һабантуйы
Рустар, үҙ сиратында, башҡорттарҙан һабан менән ер һөрөүгә, ҡымыҙ әсетергә, ҡатыҡ, ҡорот ҡайнатырға, сәкмән, итек тегергә өйрәнәләр.
Башҡа милләт кешеләре украиндарҙан борщ бешерергә, эремсек билмәне яһарға өйрәнәләр. Украиндар шулай уҡ башҡорттарҙан һалма, бәлеш, айран, ҡымыҙ эшләү һәнәренә өйрәнә һәм был ризыҡтарҙы башҡортса атап йөрөтә. Һабанды ла һабан тиҙәр, малай, бабай, әйҙә, фәлән-төгән тигән һүҙҙәр ҙә ҡулланыла.
Шул уҡ ваҡытта мәҙәни йоғонто ла көслө. Кейем- һалымдағы оҡшашлыҡтар, көйҙәрҙең, бигерәк тә бейеү көйҙәренең һәм эстрада йырҙарының оҡшашлығы тойола. Был инде сәнғәткә милли традициянан айырылыңҡы- раған, милли үҙенсәлекте яҡшы белмәгән йәштәрҙең килеүе менән аңлатыла.
===ҺОРАУҘАР.===
*Башҡортостанда йәшәүсе милләттәрҙең бер-береһенә тағы ниндәй йоғонто яһауын әйтә алаһығыҙ? Үҙ күҙәтеүегеҙҙән сығып бәләкәй хикәйә яҙығыҙ.
===Мәҡәлдәр===
*Кеше йырын да йырла, үҙеңдекен дә онотма.
*Кешене ҡәҙерләмәгән, үҙе лә ҡәҙер күрмәгән.
*Кешегә баш эйгәнсе, ҡулыңды бир.
===Балалар һабантуйына әҙерләнеү===
Йыл һайын үткәрелә торған һабантуйҙарҙа IX синыф уҡыусылары, ғәҙәттә, төрлө милләт вәкилдәре булып кейенеп, шул милләттәрҙең милли аштарын әҙерләй. Күмәкләшеп Дуҫлыҡ байрамы күрһәтеү ҙә маҡсатҡа ярашлы булыр. Үҙегеҙ сағылдырған милләттең телендә йыр башҡарыу, һис юғы ҡотлау һүҙе әйтеү, республикабыҙ халыҡтарының дуҫлығы, бергәләшеп татыу йәшәүе хаҡында ҡыҫҡаса ғына һөйләү ҙә маҡтауға лайыҡлы булыр. Уның өсөн дәреслектә етерлек мәғлүмәттәр бар.
 
169
===Экскурсиялар===
*Республикала йәшәүсе башҡа милләт вәкилдәренең мәҙәниәте менән танышыу.
Экскурсиялар
Экскурсияға барыр алдынан үҙегеҙ бараһы ауыл халҡының традицияларын, мәҙәниәтен, көнкүрешен ныҡ өйрәнергә кәрәк. Шул саҡта ғына экскурсияның ғәмәли файҙаһы була.
Республикала йәшәүсе башҡа милләт вәкилдәренең мәҙәниәте менән танышыу.
Экскурсияға барыр алдынан үҙегеҙ бараһы ауыл халҡының традицияларын, мәҙәниәтен, көнкүрешен ныҡ өйрәнергә кәрәк. Шул саҡта ғына экскурсияның ғәмәли файҙаһы була. *Альбом башлау, фотоаппарат алыу яҡшы. һөр синыф төҙөгән альбом бүләк булып мәктәптә, тормош һабаҡтары кабинетында ҡала бара. Шуның өсөн альбомды бик тырышып, матурлап эшләгеҙ һәм мотлаҡ үҙ синыфығыҙҙың фотоһын ҡуйығыҙ.
*Яҡын-тирәлә икенсе милләт ауылы булһа — ауылға, музей булһа — музейға барыу фарыз.
*Дәреслектә бирелгән материалға өҫтәмә мәғлүмәттәр алып ҡайтһағыҙ, бигерәк тә яҡшы булыр.
Экскурсия һеҙҙең йыл буйы алған белемегеҙҙе байы- тырлыҡбайытырлыҡ булһын.
'''ҠАБАТЛАУ ӨСӨН ҺОРАУҘАР'''
1. Нимә ул һынлы сәнғәт? Башҡорт халҡы электән шөғөлләнгәнме һынлы сәнғәт менән, әллә ул башҡа халыҡтарҙан килеп ингән сәнғәт төрөмө?
#Нимә ул һынлы сәнғәт? Башҡорт халҡы электән шөғөлләнгәнме һынлы сәнғәт менән, әллә ул башҡа халыҡтарҙан килеп ингән сәнғәт төрөмө?
2. Беренсе башҡорт рәссамы кем? Уның тураһында ниҙәр беләһең?
#Беренсе башҡорт рәссамы кем? Уның тураһында ниҙәр беләһең?
3. Башҡорттар араһынан иң беренсе булып СССР-ҙың халыҡ рәссамы исеменә кем лайыҡ булды?
#Башҡорттар араһынан иң беренсе булып СССР-ҙың халыҡ рәссамы исеменә кем лайыҡ булды?
4. Күренекле скульпторҙарҙан кемдәрҙе атай алаһың?
#Күренекле скульпторҙарҙан кемдәрҙе атай алаһың?
5. Беренсе башҡорт архитекторы кем? Башҡорттарҙың архитектура ҡомартҡылары һаҡланғанмы?
#Беренсе башҡорт архитекторы кем? Башҡорттарҙың архитектура ҡомартҡылары һаҡланғанмы?
6. Башҡорттарҙың ғилеме булғанмы? Булһа, нисек иҫбат итә алаһың? Башҡорттар араһынан XIX быуатта сыҡҡан ғалимдарҙан кемдәрҙе беләһең? Бөгөнгө көндә донъя кимәлендә исемдәре танылған ғалимдар кемдәр?
#Башҡорттарҙың ғилеме булғанмы? Булһа, нисек иҫбат итә алаһың? Башҡорттар араһынан XIX быуатта сыҡҡан ғалимдарҙан кемдәрҙе беләһең? Бөгөнгө көндә донъя кимәлендә исемдәре танылған ғалимдар кемдәр?
7. Беҙ илдең сәйәси, иҡтисади хәлдәре тураһында белдек. Республикалағы, райондағы, ҡала йәки ауылдағы үҫеште билдәләү күрһәткестәре тураһында ла уҡыныҡ. Хәҙер сағыштырып ҡарағыҙ: бер йыл эсендә үҙ төйәгегеҙҙә, районда йәки тотош республика күләмендә берәй ниндәй үҙгәреш булдымы?
#Беҙ илдең сәйәси, иҡтисади хәлдәре тураһында белдек. Республикалағы, райондағы, ҡала йәки ауылдағы үҫеште билдәләү күрһәткестәре тураһында ла уҡыныҡ. Хәҙер сағыштырып ҡарағыҙ: бер йыл эсендә үҙ төйәгегеҙҙә, районда йәки тотош республика күләмендә берәй ниндәй үҙгәреш булдымы?
8. Һуңғы йылдарҙа ҡасандыр сит яҡтарға сығып киткән яҡташтарыбыҙ кире ҡайта башланы. Ошо факт нимә тураһында һөйләй? Улар ни өсөн киткәндәр һәм ни өсөн кире ҡайталар?
#Һуңғы йылдарҙа ҡасандыр сит яҡтарға сығып киткән яҡташтарыбыҙ кире ҡайта башланы. Ошо факт нимә тураһында һөйләй? Улар ни өсөн киткәндәр һәм ни өсөн кире ҡайталар?
9. Беҙ башҡорт халҡы йәшәйешендә тарихтың, ижади һәм әҙәби ҡомартҡыларҙың ярайһы уҡ яҡшы өйрәне- леүен, әммә ғилеме хаҡында бик аҙ мәғлүмәт булыуы тураһында ла һөйләшкәйнек. Арағыҙҙан берәй уҡыусы ошо мәсьәлә менән ҡыҙыҡһынманымы? Өлкәндәрҙән һорашып, тағы яңы мәғлүмәттәр тапманымы? Әйтәйек, ҡыҙҙар әсәй-өләсәйҙәрҙән битмай яһау ысулдары тураһында һорашманымы? Егеттәр атай-олатайҙарының йәйә яһау өсөн елемде нисек эшләүҙәрен белешмәнеме?
#Беҙ башҡорт халҡы йәшәйешендә тарихтың, ижади һәм әҙәби ҡомартҡыларҙың ярайһы уҡ яҡшы өйрәне- леүен, әммә ғилеме хаҡында бик аҙ мәғлүмәт булыуы тураһында ла һөйләшкәйнек. Арағыҙҙан берәй уҡыусы ошо мәсьәлә менән ҡыҙыҡһынманымы? Өлкәндәрҙән һорашып, тағы яңы мәғлүмәттәр тапманымы? Әйтәйек, ҡыҙҙар әсәй-өләсәйҙәрҙән битмай яһау ысулдары тураһында һорашманымы? Егеттәр атай-олатайҙарының йәйә яһау өсөн елемде нисек эшләүҙәрен белешмәнеме?
10. Ауылығыҙҙа йәки ҡалала берәйһе эшҡыуарлыҡ менән шөғөлләнәме? Яҡын туғанығыҙ йәки танышығыҙ шөғөлләнә икән — ни менән шөғөлләнә? Алып-һатыу менәнме, әллә боронғо башҡорт кәсебен аяҡҡа баҫтырамы?
#Ауылығыҙҙа йәки ҡалала берәйһе эшҡыуарлыҡ менән шөғөлләнәме? Яҡын туғанығыҙ йәки танышығыҙ шөғөлләнә икән — ни менән шөғөлләнә? Алып-һатыу менәнме, әллә боронғо башҡорт кәсебен аяҡҡа баҫтырамы?
Ошо һорауҙар буйынса әңгәмә-һөйләшеү үткәрегеҙ.
'''Ошо һорауҙар буйынса әңгәмә-һөйләшеү үткәрегеҙ.'''
ҠАБАТЛАУ ӨСӨН ҺОРАУҘАР
 
171
==Аңлатмалы һүҙлек==
*'''Администрация''' — хакимиәт, дәүләттең идара итеү эшмәкәрлеген етәкләүсе, учреждение йәки предприятиеның етәкселеге.
Ассимиляция*А'''ссимиляция''' — үҙенә оҡшаш итеү, йотоу.
*'''Бутафор''' — бутафория менән етәкселек итеүсе.
*'''Бутафория''' — сәхнәлә пьеса ҡуйылған саҡта файҙаланылған яһалма әйберҙәр.
*'''Геральдика''' — гербтарҙы, уларҙың тарихын өйрәнеүсе фән.
*'''Декларация''' — рәсми йәки тантаналы белдереү.
*'''Демография''' — рус теле аша грек теленән ингән һүҙ, халыҡты, уның үҫеш-үҙгәреш закондарын ижтимағи-тарихи шарттарға бәйле өйрәнә торған фән.
*'''Демонстрация''' — рус теле аша ингән латин һүҙе. Ижтимағи-сәйәси теләкте, ихтыярҙы белдерә торған күмәк сығыш.
*'''Диаспора''' — грек телендә «рассеяние — таралыу» тигәнде аңлата. Был термин үҙ төйәгенән ситтә йәшәүсе халыҡтарға ҡарата ҡулланыла.
*'''Дипломатия''' — дәүләттең тышҡы сәйәсәтен тормошҡа ашырыу буйынса хөкүмәттең рәсми эшмәкәрлеге.
*'''Закон''' — закон, ҡанун.
*'''Ижтимағи''' — йәмғиәткә ҡараған, йәмғиәткә бәйләнешле булған.
*'''Интернационализм''' — хеҙмәтсәндәрҙең халыҡ-ара берҙәмлеге һәм теләктәшлеге.
*'''Иммиграция''' — бер ил кешеләренең икенсе илгә даими йәшәү өсөн күсеп китеүе.
*'''Империя''' — башында император торған дәүләт.
*'''Конституция''' — рус теле аша ингән латин һүҙе. Илдәге йәмғиәт һәм дәүләт ҡоролошон, һайлау системаһын, дәүләт органдарының төҙөлөш һәм эш принциптарын, граждандарҙың хоҡуҡ бурыстарын билдәләгән төп закон.
*'''Квота''' — рус теле аша латин теленән ингән һүҙ. Тәғәйен бүленгән өлөш.
Линия*Л'''иния хеҙмәте''' — ил сигендәге регуляр хеҙмәт.
*'''Меннонит''' — протестанттар сектаһы. Улар Иисус Христостың терелеп ҡайтыуына ышаналар, түҙем булыуҙы, буйһоноп йәшәүҙе вәғәзләйҙәр.
*'''Шовинизм''' — милли мәсьәләне, үҙ милләтенең мәнфәғәтен өҫтөн ҡуйған сәйәсәт.
Парламент*'''Парламен'''т — закон сығарыу хоҡуғына эйө булған иң юғарғы һайланма орган.
*'''Политика''' — сәйәсәт, политик — сәйәси. Дәүләт власының, партияның йәки йәмәғәтселек ойошмаһының, дәүләттең, йәки билдәле бер ойошманың, йәки халыҡтың дәүләт эсендәге йәки тышҡы мөнәсәбәттәргә ҡағылған мәнфәғәтен яҡлауға йүнәлтелгән эшмәкәрлеге.
*'''Экономика''' — иҡтисад, йәмғиәттең етештереү мөнәсәбәттәре йыйылмаһы. Илдең, райондың халыҡ хужалығы йәки уның билдәле бер өлөшө.
Этногенез*Э'''тногенез''' — халыҡтың килеп сығышы.
*'''Юбилей''' — түңәрәк дата.
 
172
'''ЙӨКМӘТКЕҺЕ'''
*Башҡорт халыҡ сәнғәте тураһында (инеш).......................................... 3
*Үтелгәндәрҙе ҡабатлау................................................ 4
*Башҡортостанда кино (байҡау)................................. 5
*һынлы сәнғәт, скульптура, архитектура............................................... 7
*М. Арыҫланов............................................................................................. 8
*Ғ. Имашева....................................................................................................10
*Рәссамдар.......................................................................................................11
*Ҡ. Дәүләткилдеев........................................................................................14
*Ә. Лотфуллин...............................................................................................18
*Б. Домашников............................................................................................21
*Р. Нурмөхәмәтов..........................................................................................22
*Ә. Ситдиҡова . ...............................................................................................23
*Башҡорт һынлы сәнғәтенең артабанғы үҫеше...............................24
*Скульптура ........................................................................................................... 26
*С. Тавасиев менән осрашыу ...................................................................28
*Т. Нечаева.......................................................................................................30
*Архитектура.........................................................................................................32
*Б. Кәлимуллин............................................................................................33
*Архитектура ҡомартҡылары................................................................35
*Ижади союздар....................................................................................................37
*Салауат Юлаев премияһы лауреаттары .................................................39
*Яҙыусылар ....................................................................................................39
*Композиторҙар............................................................................................43
*Бейеүселәр ....................................................................................................44
*Йырсылар.......................................................................................................45
*Музыканттар ...............................................................................................46
*Рәссамдар.......................................................................................................48
*Балет артистары..........................................................................................51
*Скульпторҙар, архитекторҙар .............................................................51
*Сәхнә оҫталары.............................................................................................52
*Коллективтар ............................................................................................. 53
*Кино сәнғәте әлкәһендә ..........................................................................54
*Салауат Юлаев образы һынлы сәнғәттә һәм музыкала....................55
*Иҫтәлекле даталар, юбилейҙар ...................................................................58
*Башҡорттарҙа күҙәтеүсәнлек һәм ғилем................................................62
*Йолаларҙа ғилми фекерләү сағылышы ...........................................63
*Башҡорт халыҡ медицинаһы................................................................67
*Шифалы үҫемлектәр..................................................................................80
*Һаулыҡ һаҡлау һағында ........................................................................85
*Ғ. Ҡыуатов ....................................................................................................86
*«Урал батыр» эпосында ғилем.............................................................87
*Боронғо башҡорттарҙа ҡорал яһау ...........................................................90
*Д. Бураҡаев мәҡәләһе буйынса..................................................................90
*Халыҡ мәғарифы үҫеше................................................................................100
173
Халыҡ*Башҡортостан мәғарифыФәндәр үҫешеакадемияһы................................................................................100104
*Башҡортостан Фәндәрғалимдары академияһы...................................................................104
Башҡортостан ғалимдары*Уҡыу йорттары..................................................................................................104109
Уҡыу*Башҡортостан йорттарыматбуғаты..................................................................................................109113
Башҡортостан*Башҡортостандың матбуғаты..........................бөгөнгө йәшәйеше...................................................113117
*Башҡортостандың бөгөнгөсәйәси йәшәйешехәле...........................................................117
*Башҡортостандың сәйәсииҡтисади хәле ...........................................................117119
*Башҡорт халҡының ижтимағи-сәйәси хәрәкәте .......................122
Башҡортостандың иҡтисади хәле ...................................................119
*Беренсе Бөтә донъя башҡорттары Ҡоролтайы............................124
Башҡорт халҡының ижтимағи-сәйәси хәрәкәте .......................122
Беренсе*Икенсе Бөтә донъя башҡорттары Ҡоролтайы ............................124128
*Сит илдәрҙә һәм республикаларҙа, әлкәләрҙә йәшәүсе милләттәштәребеҙ.............................................................................................134
Икенсе Бөтә донъя башҡорттары Ҡоролтайы ............................128
*Уларҙың йәшәйеше, көнкүреше, мәҙәниәте.................................134
Сит илдәрҙә һәм республикаларҙа, әлкәләрҙә йәшәүсе милләттәштәребеҙ.............................................................................................134
*Башҡортостандың сит илдәр менән мәҙәни бәйләнештәре 136
Уларҙың йәшәйеше, көнкүреше, мәҙәниәте.................................134
*Башҡортостан — күп милләтле республика..........................• -138
Башҡортостандың сит илдәр менән мәҙәни бәйләнештәре 136
*Башҡорттар ........................................................................................ 138
Башҡортостан — күп милләтле республика..........................• -138
Башҡорттар*Рустар ........................................................................................................... 138147
Рустар*Татарҙар ........................................................................................................... 147149
Татарҙар ...........*Сыуаштар........................................................................................... 149152
Сыуаштар*Украиндар ........................................................................................... 152154
Украиндар*Белорустар ................................................................................................. 154156
Белорустар *Мордвалар................................................................................................. 156...157
Мордвалар*Мариҙар ....................................................................................................157.. 158
Мариҙар *Удмурттар...................................................................................................... 158160
Удмурттар.....*Латыштар............................................................................................... 160
Латыштар*Йәһүдтәр ............................................................................................... 160162
Йәһүдтәр *Немецтар............................................................................................... 162........164
*Башҡортостанда йәшәүсе башҡа милләт вәкилдәренең
Немецтар.......................................................................................................164
Башҡортостанда йәшәүсе башҡа милләт вәкилдәренең
милли ойошмалары ................................................................................165
*Республикабыҙҙа халыҡтарҙың тығыҙ аралашыуы, бер-береһенә мәҙәни йоғонтоһо...........................................................168
*Балалар һабантуйына әҙерләнеү..............................................................169
*Экскурсиялар.....................................................................................................170
*Ҡабатлау өсөн һорауҙар................................................................................171
*Аңлатмалы һүҙлек..........................................................................................172
«Башҡортостан «Китап» нәшриәте» дәүләт унитар предприятиеһы.
450001, Офн, Ленченко урамы, 4а.