Тормош һабаҡтары. 9 класс: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) |
Һәҙиә (фекер алышыу | өлөш) |
||
1671 юл:
==БАШҠОРТОСТАНДЫҢ БӨГӨНГӨ ЙӘШӘЙЕШЕ==
===Башҡортостандың сәйәси хәле===
Кешелек донъяһында бер нәмә лә, шул иҫәптән, милләттәр ҙә үҙгәрешһеҙ тормай. Сифат яғынан да, һан яғынан да үҙгәреш кисерә ул. Барлыҡҡа килә, юғала, ҡатнаша, йотола.
Әммә һуңғы йылдарҙа был күренеш Башҡортостан Республикаһы бик үҙенсәлекле, айырым иғтибарға лайыҡ төбәктәрҙең береһе. Иң элек ул күп милләтле булыуы менән айырыла. Милли составының төрлөлөгө уның милли сәйәсәтенә лә йоғонто яһай. Төрлө милләттәрҙең мәнфәғәте дәүләттең һәр саҡ иғтибар үҙәгендә: һәр милләттең үҫешен, тулы ҡанлы йәшәйешен тәьмин итеүгә ынтылыш һөҙөмтәһендә республикабыҙҙа тотороҡлолоҡ һаҡланып килә. Рәсәйҙең иң үҙәгендә урынлашҡан республикабыҙҙа мәҙәни һәм дини яҡтан төрлө- төрлө халыҡтар бер туғандай татыу йәшәй.▼
Башҡортостан Республикаһы бик үҙенсәлекле, айырым иғтибарға лайыҡ төбәктәрҙең береһе. Иң элек ул күп милләтле булыуы менән айырыла. Милли составының төрлөлөгө уның милли сәйәсәтенә лә йоғонто яһай.
Башҡортостан Республикаһы үҙенең тотороҡло йәшәйеше менән Рәсәй кимәлендә генә түгел, донъя кимәлендә лә киң билдәле. Илдең ҡайһы бер төбәктәрендә тайпылыштар, сыуалыштар, аңлашылмаусанлыҡтар булған саҡта ла Башҡортостан үҙ ерендә именлекте, татыулыҡты һаҡлап алып ҡала килә. Башҡортостанда милләт-ара татыу йәшәүҙең быуаттарға һуҙылған традицияһы бар. Башҡорт халҡы борон-борондан татыу йәшәүҙе, үҙ-ара һәйбәт мөнәсәбәтте өҫтөн ҡуйған. Уның тарихында илгә баҫып инеү, башҡаларҙың именлегенә ҡул һуҙыу тигән осраҡ юҡ. Ул▼
▲
үҙ бәҫен һаҡлаған, әммә башҡаларҙың мәнфәғәтенә ҡул һуҙмаған. Быуаттар буйы күсә килгән был ҡиммәт, әлбиттә, бөгөнгө көндә республикабыҙҙың сәйәси тормошона ла ҙур йоғонто яһай.▼
▲Башҡортостан Республикаһы үҙенең тотороҡло йәшәйеше менән Рәсәй кимәлендә генә түгел, донъя кимәлендә лә киң билдәле. Илдең ҡайһы бер төбәктәрендә тайпылыштар, сыуалыштар, аңлашылмаусанлыҡтар булған саҡта ла Башҡортостан үҙ ерендә именлекте, татыулыҡты һаҡлап алып ҡала килә.
▲Башҡортостанда милләт-ара татыу йәшәүҙең быуаттарға һуҙылған традицияһы бар. Башҡорт халҡы борон-борондан татыу йәшәүҙе, үҙ-ара һәйбәт мөнәсәбәтте өҫтөн ҡуйған. Уның тарихында илгә баҫып инеү, башҡаларҙың именлегенә ҡул һуҙыу тигән осраҡ юҡ. Ул үҙ бәҫен һаҡлаған, әммә башҡаларҙың мәнфәғәтенә ҡул һуҙмаған. Быуаттар буйы күсә килгән был ҡиммәт, әлбиттә, бөгөнгө көндә республикабыҙҙың сәйәси тормошона ла ҙур йоғонто яһай.
Республика етәкселегенең төп маҡсаты — Кеше мәнфәғәте. Кешенең матди ихтыяжы менән бер рәттән рухи үҫешен ҡәнәғәтләндереүгә лә ныҡ иғтибар ителә.
Республикабыҙҙа 11 башҡорт, рус һәм татар театры бар. 8 телдә гәзит һәм журнал нәшер ителә. 15 төрлө милләт балалары мәктәптәрҙә үҙ телен өйрәнә. Радио тапшырыуҙар башҡорт, рус, татар телдәрендә даими алып барыла, шулай уҡ сыуаш, мари, удмурт, украин, мордва телдәрендә лә тапшырыуҙар бар. Бөтөн республикала башҡорт телендә 37 гәзит һәм журнал нәшер ителһә, татар телендә улар — 28.
Әммә шул уҡ ваҡытта республикаға исем биргән, уның үҙаллылығын һаҡлап торған башҡорт халҡының артабанғы яҙмышы ла республика етәкселеге күҙ уңынан ысҡынмай. Сөнки тупланып йәшәү, үҙ төйәктәрендә ҡалыу һәм социаль үҫеш буйынса башҡорттар республикабыҙҙа йәшәгән башҡа халыҡтарҙан арттараҡ ҡала.
Юғары белем алыу буйынса ла, етәкселек вазифаһы биләү яғынан да маҡтанырлыҡ түгел. Халҡыбыҙҙың күп өлөшө ауыр физик хеҙмәт менән мәшғүл. Кеше ауыр физик хеҙмәт менән күберәк шөғөлләнгән һайын, белемен үҫтереүгә ваҡыты ла, хәле лә, теләге лә ҡалмай. Бындай йәшәү айырымлыҡҡа, үҙ мәнфәғәтеңде генә ҡайғыртыуға килтерә. Ә халыҡта дөйөм маҡсат, уртаҡ идеал, уртаҡ мәнфәғәт юғала барған һайын, ойошҡанлыҡ та ҡаҡшай.
Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының беренсеһе ныҡлы суверенлыҡ яулау шарттарында үтһә һәм Башҡортостан менән Рәсәй Федерацияһы мөнәсәбәттәре тормошсан демократик идеялар һәм федератив принциптар нигеҙендә (тимәк, республикабыҙ Рәсәйгә үҙ аллы дәүләт кеүек) ҡушылһа, Икенсе ҡоролтай иһә бөтөнләй башҡа тарихи, сәйәси һәм социаль шарттарҙа үтте. Э бары тик ете йыл ғына ара. Был хәл беҙҙе уйландырырға тейеш. Беҙ үҙебеҙҙең мәҙәниәтебеҙҙе, телебеҙҙе, йолаларыбыҙҙы, традицияларыбыҙҙы юғалтабыҙ икән — халыҡ булараҡ тарҡаласаҡбыҙ һәм башҡа традицияларҙың ҡолона әйләнәсәкбеҙ. Фәҡәт тупланғанлыҡ, ойошҡанлыҡ ҡына беҙҙе халыҡ итеп һаҡлап алып ҡаласаҡ.▼
'''Быларҙы һеҙ йәштән белеп үҫергә тейешһегеҙ.''' Тарҡау халыҡ бер-береһенә ярҙам ҡулы һуҙмай, уның һәр вәкиле фәҡәт үҙ мәнфәғәтен генә нығыраҡ хәстәрләй башлай. Тарҡаулыҡ мәҙәни яҡтан артталыҡҡа килтерә, сөнки мәҙәни ҡаҙаныштар — халыҡты туплап, тарҡатмай тороусы төп шарттарҙың береһе. Бигерәк тә республикабыҙҙан ситтә йәшәүсе башҡорттарҙы туплаусы төп шарт — ул мәҙәни уртаҡлыҡ.
Заман тиҙлеге етеҙ. Күҙ асып йомған арауыҡта үҙгәреп тө ҡуйҙы: яңы ғына үҙаллылыҡ яуланды, тип тантана итһәк, бөгөн килеп ул ҡаҡшай башланы. Суверенлыҡтың ҡаҡшатылыуының төрлө кире күренештәргә килтереүе ихтимал.
▲Әйтәйек, Бөтә донъя башҡорттары ҡоролтайының беренсеһе ныҡлы суверенлыҡ яулау шарттарында үтһә һәм Башҡортостан менән Рәсәй Федерацияһы мөнәсәбәттәре тормошсан демократик идеялар һәм федератив принциптар нигеҙендә (тимәк, республикабыҙ Рәсәйгә үҙ аллы дәүләт кеүек) ҡушылһа, Икенсе ҡоролтай иһә бөтөнләй башҡа тарихи, сәйәси һәм социаль шарттарҙа үтте.
Халыҡтың аң кимәле уның зыялыларының аң кимәленә бәйле. Аҡыллы, белемле, ғилемле әһелдәребеҙ ни тиклем әүҙем булһа, халыҡ хәстәрлеге менән нығыраҡ янһа, һәм ғәмәли эш башҡарһа, халҡыбыҙ ҙа шул тиклем татыуыраҡ, аңлыраҡ, әүҙемерәк буласаҡ.
===ҺОРАУҘАР
==Башҡортостандың иҡтисади хәле==
Илдәге именлек — иҡтисадты, мәҙәниәтте артабан үҫтереү өсөн ныҡлы нигеҙ ул. Республикабыҙ бик күп илдәр менән сауҙа-иҡтисад килешеүҙәре төҙөй. Ҡалалар матурлана, йәмләнә. Ауыл йөҙө ныҡ үҙгәрә. Ауылдарға газ индереү, юлдар һалыу, әлбиттә, халыҡтың йәшәү рәүешенә һәм мәҙәни үҫешенә ныҡ йоғонто яһай.
Рәсәйҙә йәмғеһе 89 субъект иҫәпләнә. Башҡортостан — Рәсәйҙә иң ҙур төбәктәрҙең береһе. Шуның өсөн тотош ил кимәлендәге иҡтисад әлкәһендә уның өлөшө тос. Рәсәй төбәктәре араһында республикабыҙ етештереү буйынса тәүге өсөнсө-унынсы урындарҙы биләй. Нефть эшкәртеү,
| |||