Түбәләҫ - Оло Табын ҡәбиләһенең Ҡыуаҡан тармағы: өлгөләр араһындағы айырма

Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
35 юл:
== Сығанаҡтар ==
* Научный архив БФАН СССР, ф.3, оп.11, д.6, с. 60-63, 76, 88, 92, 132-133, Кузеев опирался на материалы ученых Радлова, Аристова, Груум-Гржимайло Потапова
 
'''Р.Ғ. Кузеевтың «Башҡорт халҡының килеп сығыуы» хеҙмәтенән өҙөк'''
Көнсығыш табын ырыуҙарының иң күп һанлыһы һәм көслөһө — ҡаратабын ырыуы булған. Барлыҡ табын ерҙәренә '''Жалованная грамота'''ны батша ҡаратабын ырыуына биргән.
Табындарҙың биш үҙ аллы ҡәбиләләренән икеһе – '''ҡыуаҡан''' (XVIII б. сығанаҡтарында – кубакан, кувакай, куакан) һәм '''һырҙы''' ''көнсығыш табын ҡәбиләләре''нә ҡарай.
Ҡыуаҡан XVI—XVII быуаттарҙа составы буйынса ҙур һәм ҡатмарлы ҡәбилә булған.
 
XVIII—XIX быуаттарҙа Ҡыуаҡан ҡәбләһе, Урал аръяғында һәм Башҡортостандың башҡа райондарында бәләкәй төркөмдәр булып ултырып, күпмелер дәрәжәлә тарҡалыш кисергән.
Был хәл ҡыуаҡан биләмәләрененең Йүрүҙән һәм Әй йылғалары аралығында, Оло Һатҡы һәм Кесе Һатҡы йылғалары ағымында йылдам (нитенсив) рәүештә тау-завод колонизацияһы менән аңлатыла. Ҙур ер биләмәләре заводсылар ҡулына күскән, ә ҡыуаҡандар үҙҙәренең элекке куваканцы перекочевали на ю своей бывшей территорияһының сигенә (периферия) күскән йә тау үҙәндәрен бөтөнләйгә ҡалдырып киткән. Ағиҙел йылғаһының үрге ағымында һирәк кенә ҡыуаҡан тораҡтары (ауылдары) һаҡланып ҡалған.
Йүрүҙән һәм Әй йылғаларының урта ағымындағы территорияны биләгән ҡыуаҡан түбәләҫтәре һәм ҡырғөйлөләре, сағыштырмаса компакт урынлашып, һаҡланып ҡалған.
Түбәләҫ ырыуы өлөшләтә әйле ерҙәренә инеп ултырған. Шуның менән бәйле, XVIII быуат исемлектәренең күбеһендә хаталы рәүештә түбәләҫтәрҙе әйлеләргә индереп яҙғандар. (236 б.)
 
* ''Иҫкәрмә: Фәссәхетдин олатайым әйҙе ырыуына ҡарағандар тураһында «Әй буйҙары» тип һөйләй ине''
 
XVI быуатта Һырҙылар ҡыуаҡандар менән сиктәш Әй йылғаһының үрге ағымы территорияһында урынлашҡан була. Һуңғараҡ һырҙылар Урал аръяғына күсеп китә һәм Теча һәм Мейәс йылғалары аралығындағы территорияла төйәкләнә.
 
Табын ҡәбиләһе башлығы Майҡы бей Сыңғыҙ хандан (риүәйәттәр һәм шәжәрәгә ярашлы) «ил» (ИЛ), ҡош – «ҡарағош», ағас – «ҡарағас», оран – «салауат» ала.
 
Табын тамғаһының төп тибы (түңәрәк рәүешендге тамға) шул көйө ҡала килә. (241 б.)
 
== Сығанаҡ ==
* Р. Г. Кузеев. “Происхождение башкирского народа”. Уфа, 2010.
 
== Илсекәй ауылы һундары ==