Викидәреслек

Йырҙарҙа — халыҡ тарихы: өлгөләр араһындағы айырма

Интерактивная навигация по истории
← Алдағы үҙгәртеүКиләһе үҙгәртеү →
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
ВизуальВикитекст
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ
143 юл:
'''1-се алып барыусы'''. Был һүҙҙәрҙе ишеткәс, Азамат атаһы янына килеп ишеткән—күргәнен түкмәй—сәсмәй һөйләп бирә.
 
'''Буранбай'''. Дөрөҫ әйтәләр, улым, шундай һынамыш бар: сыңрау торна уйнаған ерҙә илгә ҡаза килер, тигән боронғолар. Изге торналар беҙҙе иҫкәртә, дошман һөжүменә әҙер будырға өндәй. Ундай хәл иткес яуҙарҙы атайың да кпкүп күрҙе. ''(Йөрәген тота)''. Хәҙер мин ҡартайҙым, көсөм дә ҡайтты, ҡоралдарымды һиңә тапшырам, улым. ''Уҡ — йәйәһенУҡ—йәйәһен, ҡылыс — хәнйәренҡылыс—хәнйәрен улына тоттора.''
 
— Батыр бул! ''(Улының яуындарынаняурындарынан ҡаға)'' Тоҡомобоҙға тап төшөрмә! Илгә килгән дошманды аяуһыҙ ҡыр! Илеңә, ырыуыңа тоҡротоғро бул! Шунда ғына бәхетле булырһың! Ир бәхете — илдең азат йәшәүендә ул! Васыят был...Хәҙер үк иң ышаныслы кешеләрҙән ғәскәр тупла! ''Бәләкәй бетеү — төйөнсөккәбетеү—төйөнсөккә тыуған ер тупрағын һалып, улына бирә.''
 
''Башҡорт халыҡ йыры «Урал» яңғырай''.
151 юл:
''' IX күренеш'''
 
''Экранда — «Кинйә» '' нәфис фильмынан яу күренештәре сағыла.
 
'''2-есе алып барыусы'''. Йәш батыр, тирә—йүнгәтирә—яҡҡа оран һалып, ғәскәр туплай, ил менән яуға әҙерләнә. Ысынлап та, күп тә үтмәй, илде яу баҫа. Азамат батыр уҡсы— яугирҙәре менән күҙ күреме ерҙән уҡ атып, һөңгө сөйөп, дошмандарҙы аяуһыҙ ҡыра.
 
'''X күренеш'''
 
'''3-сө алып барыусы''' Яу баҫылғас, ырыу бер нисә көн буйы байрам итә. «Азамат батыр — ил батыры », тип оран һалаларданлайҙар.
Шул ваҡыттан алып торналар тауышына оҡшаған моңдо «Сыңрау торна» көйө тип йөрөтәләр. Ә алыш барған ергә Яугүл тип исем бирәләр. Уның икенсе атамаһы — Ҡолтабан. Ул баймаҡБаймаҡ районында, Сибайҙан 10—15 саҡрым көньяҡта ята.
 
''Экранда — Рәми Ғарипов портреты (1932—1977''
 
'''1-се алып барыусы'''
171 юл:
Ата—бабаларыбыҙҙың тарихи хәтерен мәңгеләштереүҙә йырҙарҙың әһәмиәте әйтеп бөткөһөҙ. Уйлап ҡараһаң, күпселек йырҙарҙың тәбиғәте образлы рәүештә тарих һөйләүгә, мәғлүмәт биреүгә «көйләнгән». Шуға ла бындай йырҙарҙы «йыр-риүәйәт», «йыр-легенда» тип атарға була. Ғәҙәттә, йыр-риүәйәттәрҙең, йыр-легендаларҙың хикәйәләү өлөшө йырсы йә ҡурайсы тарафынан йыр йырланыр алдынан йә аҙағынан һөйләнелә. Һирәкләп йыр куплеттары араһында хикәйәләүгә күсеп китеү осраҡтары ла булғылай.
 
Сыңрау торналарҙың ҡуврғыусыҡурғыусы ҡош булырпбулып иҫәпләнеүе, шунлыҡтан башҡорттарҙың уларға табыныуы хаҡындағы мәғлүмәттәр, мәҫәлән, X быуаттың башына ҡараған Ибн— Фаҙлан яҙмалары буйынса ла билдәле: «Торналар — беҙҙең Раббыбыҙ: улар беҙҙең дошмандарыбыҙҙы ҡасырға мәжбүр итте, — тиҙәр башҡорттар, — шуға ла улар торналарға табына.» Ә табыныу ҡошон үлтереү ҡәтғи рәүештә тыйыла.
 
Теләү ырыуы башҡорттарының элек туй, мәжлестәр барышында «торна» бейетеү йолаһы щулайшулай вуҡуҡ был ҡошто ырыу үрметеүсеүрсетеүсе, кешеләргә ырыҫ килтереүсе йән эйәһе итеп ҡарауҙарына бәйле. Ҡош ҡиәфәтенә инеү таяҡҡа беркетелгән ағас торна башы һәм, эсен тышҡа әйләндереп, бейеүсенең иңенә һалынған аҡ толоп йәки тун ярҙамында атҡарылған.
 
Ғөмүмән, тәбиғәт менән кеше берҙәмлегенең бөйөк фәлсәфәүи мәғәнәһен һәр быуын кешеләренә иҫкәртеп тороуҙа уларға тиң тағы нимә бар?!
«https://ba.wikibooks.org/wiki/Йырҙарҙа_—_халыҡ_тарихы» битенән алынған