Көгөш йылғаһы: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
ZUFAr (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
9 юл:
КӨГӨШ ЙЫЛҒАҺЫ ҠАЙҘА БАШЛАНА?
Мин нәүбәттәге китабыма КӨГӨШ МОҢДАРЫ тип исем бирергә ҡарар иткәс, был йылға ҡайҙан башлана икәнен белгем килеп белешмәләр тупланым. Хәҙерге ваҡытта бик күп башҡортса атамалар юғалып барғанда дөрөҫлөктө килтереп ошонда яҙып ҡуйыу минең бурысым тип һананым.
Шул маҡсат менән Ҡурғашлы ауылында йәшәгән тарихты яҡшы белгән Хәсән ағай Кутовҡа һәм уның улы Венер Кутовҡа шылтыратып һөйләштем.▼
Көгөш һәм Күгеш , Рәүҙәк йылғаларының башланған ере хаҡындағы хәбәрҙәрҙе улар һәм тормош иптәшем Әнүәр Ҡотлогилдин һөйләне. Тарихи ер-һыу атамаларын юғалта күрмәйек, замандаштарым. Ата-бабалар рухы был хатаны ғәфү итмәҫ. Беҙ бит уларҙы киләһе быуындарға тапшырыусы кешеләр. Үҙегеҙҙең яҡтағы ер-һыу атамаларының тарихын асыҡлап▼
▲Хәсән ағай Кутовҡа һәм уның улы Венер Кутовҡа шылтыратып һөйләштем.
▲рухы был хатаны ғәфү итмәҫ. Беҙ бит уларҙы киләһе быуындарға тапшырыусы кешеләр. Үҙегеҙҙең яҡтағы ер-һыу атамаларының тарихын асыҡлап
балаларығыҙға, ейән–ейәнсәрҙәрегеҙгә һөйләгеҙ, китаптар яҙығыҙ..
Яҙылған юғалмай ул.
КӨГӨШ ЙЫЛҒАҺЫ
Көгөш йылғаһын Күгеш йылғаһы менән бутаусылар бар. Улар икеһе ике йылға. Көгөш йылғаһы Һаралыға барышлай һул яҡта ятҡан Айыулы яланынан башлана. Ул был яланда табаҡ ҙурлыҡ ҡына булып ер өҫтөнә ҡалҡа ла үҙенә юл ярып ағып китә. Ул үҙ юлында элекке Үҙбәйҙәк (60-сы йылдарҙа урынынан кусерелеп юҡҡа сыҡҡан ауыл) эргәһенән ағып үтә. Тәүҙә▼
бәләкәй генә башланған ошо йылғаға эреле ваҡлы күп кенә шишмәләр ҡушылғас киңәйә башлай. Ташлы ауылы эргәһенән ағып үткәндә инде ул апаруҡ ҙур ғына йылғаға әйләнгән. Уның һыуы таҙа, тоҙо ла юҡ, эреле –ваҡлы балыҡтар йөҙгән ҡәҙимге йылға ул Көгөш. Унан Көгөш йылғаһы Пчелосовхоз янынан үтеп Курорт ауылына етмәҫтән алда эреле - ваҡлы шифалы минераль шишмәләр менән тулылана. Бына был тирәлә инде Көгөш йылғаһына күп кенә минераль тоҙло шишмәләр ҡушылғас, көмөш кеүек таҙа , сөсө һыуы тоҙло тәм ала. Шуғалыр инде был йылғаны урыҫ телендә
▲йылға. Көгөш йылғаһы Һаралыға барышлай һул яҡта ятҡан Айыулы яланынан башлана. Ул был яланда табаҡ ҙурлыҡ ҡына булып ер өҫтөнә ҡалҡа ла
Усолка тип йөрөтә башлайҙар. Көгөш йылғаһы хәҙер ике исемле Көгөш –Усолка булып китә.▼
Красноусол ҡасабаһына етмәҫтән алда Көгөшкә Бәләкәй Төлкәҫ һәм Оло Төлкәҫ йылғалары ҡушылып ул тәрәнәйә һәм киңәйә. Элек быяла заводы эшләгән саҡта завод мейесенә яғыр өсөн Көгөш йылғаһы буйлап утынға тип өҫтән ағас ағыҙғандар һәм багорҙар менән тартып сығарып утын әҙерләгәндәр. Завод тирәһендә уның быуаһы ла булған. Красноусол эргәһенән ағып үтеп Көгөш йылғаһы Заречный (Заготскот) ауылына теймәй генә Родина – Ватан яғына юл тота. Заречный ауылынан ағып сыҡҡан шишмә лә Көгөшкә ҡушыла. Ә Ватан ауылы янында Көгөшкә
әллә нисә бәләкәй шишмәнең, шул иҫәптән минең Селтер тип исем ҡушҡан шишмәмдең дә һыуын үҙенә алған Бирешле исемле бәләкәйерәк йылға барып ҡушыла. Бына шулай күп кенә ҡушылдыҡтарҙы йыйғас инде ҙурайған һәм тәрәнәйгән Көгөш – Усолка йылғаһы Табын ауылына барып етә. Бында инде уны көслө ағымлы аҡ йылға Ағиҙел көтөп тора. Көгөш үҙенең шифалы һыуҙарын Ағиҙелгә ҡоя.▼
Ағиҙел Камаға, Кама Оло Иҙел - Волгага, Оло Иҙел Каспий диңгеҙенә минең бәләкәй генә Селтер шишмәмдең һыуын да алып бара. Көгөш йылғаһының һыуы артыҡ йылы ла, артыҡ һыуыҡ та түгел, уртаса йылылыҡта. Йәй көнө Көгөш буйы һыу инеүселәр менән тулы була. Төбөндә ваҡ ҡом булһа ла, эре таштар юҡ. Ярының бейек ерҙәре лә бар, күбеһенсә һөҙәк, йәм - йәшел үләнле һәм туғайлы уның ярҙары. Йәй көнө Көгөш буйында ниндәй генә ҡоштар һайрамай! Ҡоштар оркестры кеүек! Мин һандуғастар һайрағанда, кәкүктәр саҡырғанда видеоға төшөрөп алғаным да бар. Тәбиғәт матурлығына бик күп шиғырҙарым арналған. Бәлки йәшәгән еремдең иҫ киткес матурлығы миңә илһам өҫтәп кенә торалыр ҙа әле. Бына шундай матур беҙҙең Родина -Ватан ауылы эргәһенән көмөш таҫма булып ағып ятҡан Көгөш йылғаһы! Ошо йылғаға һөйөүөмдө мәңгеләштереп сираттағы китабымды «КӨГӨШ МОҢДАРЫ» тип атамаҡсы булдым.
▲Усолка тип йөрөтә башлайҙар. Көгөш йылғаһы хәҙер ике исемле Көгөш
▲һәм тәрәнәйгән Көгөш – Усолка йылғаһы Табын ауылына барып етә. Бында инде уны көслө ағымлы аҡ йылға Ағиҙел көтөп тора. Көгөш үҙенең шифалы һыуҙарын Ағиҙелгә ҡоя.
Фәүзиә Ҡотлогилдина
Юл 60 ⟶ 27:
КҮГЕШ ЙЫЛҒАҺЫ
Күгеш йылғаһы инеш кенә булып элекке Бейәләйкүл (әлеге ваҡытта юҡҡа сыҡҡан), ауылының өҫ яғынан башлана. Күпмелер ағып барғас ул Ишембай районы биләмәһенә кергән Һарғай ауылынан өҫтәрәк Биктәр тауы эргәһендә Рәүҙәк йылғаһына барып ҡоя. Биктәр яланында Ташбүкән ауылы кешеләре бесән сапҡан. Рәүҙәк йылғаһы Һаралы ауылына барып етмәҫ элек Оло Рәүҙәк һәм Кесе Рәүҙәк йылғаларынан берләшкән йылға. Оло Рәүҙәк Рәүҙәкбашында башлана, ә кесе Рәүҙәк элекке Сәфәртуйы (хәҙер юҡҡа сыҡҡан ауыл) яғынан ағып килә. Ике Рәүҙәк Сатра яланын- да бергә ҡушылалар. Сатра яланында элек Әрмет колхозы малдарының йәйләүе булған. Рәүҙәккә ҡойған тау йылғаһы Күгештә бағыр, бәрҙе, ҡоморой, сабаҡтар бар. Рәүҙәк башы яланына беҙҙең Иҫәкәй ауылынан да (Ишембай районы) бесән сабырға бара торған инеләр.
Фәүзиә Ҡотлогилдина –АЛТЫНБИКӘ
| |||