Алпамыша эҙенән: өлгөләр араһындағы айырма
Эстәлек юйылған Эстәлек өҫтәлгән
Таңһылыу (фекер алышыу | өлөш) " Алпамыша эҙенән Абсолют хәҡиҡәт юҡ, әгәр булһа, а..." исемле яңы бит булдырылған |
Таңһылыу (фекер алышыу | өлөш) Үҙгәртеү аңлатмаһы юҡ |
||
15 юл:
1966 йылда АҠШ-та ФБР хеҙмәткәре, “Детектор лжи” белгесе Клив Бакстер үҙенең приборы ярҙамында үҫемлектәрҙә лә, кеше йәки башҡа хайуандарағы кеүек, һиҙеү органдары барлығын, уларҙың да ҡыуана, хәүефләнә, ҡайғыра, ҡурҡа белеүҙәрен, ул ғына ла түгел, кешенең уйын да һиҙеүҙәрен аса. Ләкин фән ағалары, үҫемлектәрҙә кешеләрҙәге кеүек ҡатмарлы нервылар системаһының юҡлығына һылтанып, Бакстерҙың революцион асышын ҡабул итмәй.
Төрлө фән тармаҡтарында көндөн-көн шаҡҡатырғыс асыштар яһап, алыҫ йыһандарға юл һалған кеше, парадокс булараҡ, үҙенең ҡайҙан, ҡасан, ни өсөн был донъяға килеүен дә белеп етмәй. Һуңғы археологик асыштар күрһәтеүенсә, үҙебеҙҙең боронғо ата-бабаларыбыҙ тип һанаған неандерталецтарҙың бынан 20- 40 мең йылдар элек тә хәҙерге хомо сапиенс, аңлы кешеләр менән күрше көн итеүҙәре асыҡланды. “Тимәк, ер йөҙөндә хакимлыҡ итеү өсөн көрәштә кеше яңғыҙ булмаған”,- тигән фекерен әйтә А. Поздняков “Аргументы и факты” гәзитенең быйылғы 4-се һанында сыҡҡан “Дарвин нимәне белмәгән” исемле мәҡәләһендә. Әлегә тиклем мистика өлкәһенә ҡарап, тотолмаған “ҡар кешеһе”, “алпамыша” феномендарын өйрәнеү кешелектең килеп сығыу тарихына аныҡлыҡ индерер ине. Тик башта уларҙың барлығын иҫбатларға кәрәк.
57 юл:
- 2001 йылда булды был. Балалар менән Бастан тигшән ерҙә бесән эшләп ята инек. Ул ер Йылайыр районы биләмәһе сигендә. Көн кискә ауышҡайны. Фәнис улыбыҙ бер йөк бесән тейәп, ауылға ҡайтып китте. Ҡыҙҙарыбыҙ Фәнүзә менән Миңзәлә бакуйҙарҙы йыйып йөрөй, кейәүҙәр күбәләп бара. Мин арттан күбәләрҙе рәтләп киләм. Шул ваҡыт урман эсендә ағасҡа доңғолдатҡансы һуҡтылар, хаттааяҡ аҫтындағы ер һелкенеп киткәндәй булды. Ҡыҙҙар, ҡурҡышып, йүгереп килде. Айыуҙыр ул, тигән булыптынысландырҙым уларҙы.
Тимер будкала йоҡлап йөрөй инек. Төндә шунда килеп һуғып китте.
- Айыу булманымы икән? – тип ҡыҙыҡһынам.
- Урманда йөрөгәс, беләм, был айыу тауышы ла, бүтән берәй беҙгә таныш яныуар тауышы ла түгел. Айыу ғәҙәттә, йә һайыҫҡан булып шыҡырыҡлай, йә эт булып өрә. Улар, ғәҙәттә, талашҡанда ғына үкерә. Был ҡот осҡос көслө тауыш ине, ныҡ ҡалын тауыш. Хатта урман бер килке яңғырап торҙо. Будкала йоҡлап ятҡан кейәүҙәр ҙә ишеткән.
Юл 99 ⟶ 100:
Урманда түгел, ә ҡаҙаҡ далаларында ла көтөүселәр, ант итеп, “албаҫты” күреүҙәрен һөйләйҙәр. Тимер ауылы кешеләрен район эсендә, ҡайһы саҡ шаяртып, “бәрей” йә “бире заттары” тип тә ебәрәләр. Уның легендаһы барыбыҙға ла мәғлүм. Төрмән исемле Тимер ауылы һунарсыһы урманда бәрей менән алышып, уны яралай. Аҙаҡ эҙенән эйәреп барып, мәмерйәлә бәрейҙе үлтерә. Ҡыҙын үҙенә кәләш итеп алып ҡайта. Бәрей ҡыҙы ауыл тормошона өйрәнеп, йәшәп китә. Тимер ауылында әле лә биреләр араһы бар. Шәжәрә буйынса олатайҙары Төрмән бабай.
Ғалимдар ниңә өйрәнмәй? Үкенескә ҡаршы, Алпамыша, ҡар кешеләре феноменын Рәсәйҙә әлегә етди өйрәнгән фән тармағы юҡ. 1958 йылдың ғинуарында СССР Фәндәр академияһында, тарих һәм философия фәндәре докторы Б. Поршнев инициативаһы менән, ҡар кешеһен өйрәнеү буйынса комиссия төҙөлә. Шул уҡ йылда Фәндәр академияһы ҡар кешеһен табыу маҡсатында Памир тауҙарына фән эшмәкәрҙәренән торған экспедиция ойоштора. Баштан уҡ ғалимдар араһында экспедицияның маршрутын билдәләү һәм ойоштороу эштәре буйынса фекер айырымлыҡтары тыуа. Поршнев экспедицияла ҡатнашыуҙан баш тарта. Экспедиция көтөлгән һөҙөмтә бирмәй. Фәндәр академияһында ҡар кешеһен өйрәнеү онотолоп ҡала.
| |||