Башҡорт теле/Мәҡәлдәр һәм әйтемдәр/Ҡ

Ҡ

• Ҡабалан эшкә аҡыл эйәрмәй.
• Ҡабаланған ҡабырғаһын һындырған.
• Ҡабаландың аты өҙлөгә, ялҡауҙың аты һөрлөгә.
• Ҡағын, һөртөн дә тағы эшкә тотон.
• Ҡабат эшләнгән эш һабаҡ булыр.
• Ҡаза күрер егет аяғы һыҙлау ҡатын алыр.
• Ҡаҙна малы — ил малы.
• Ҡаҙ менән ҡаҙ, өйрәк менән өйрәк.
• Ҡаҙ ҡанаты — ҡауырһын, ир ҡанаты — ат.
• Ҡаҙансының ирке бар, ҡайҙан ҡолаҡ сығарһа.
• Ҡаҙынған ҡар аҫтынан ҡалъя тапҡан, ҡаҙынмаған - ҡар өҫтөндә ҡатып ятҡан
• Ҡаҙынған ‐ кеше баҙынан ҡалья тапҡан, аҙаҡтан зинданға инеп ятҡан.
• Ҡайғы килһә, игеҙ килә
• Ҡайһы ырыу көслө — ханды шул ҡуя,

Ҡайһы ырыу үсле — ҡанды шул ҡоя.

• Ҡайҙа барһаң — бер ҡояш, эш эшләүҙә тиң һайлаш.
• Ҡалаҡ тотһа, хан ҡыҙының ҡулы ҡабара.
• Ҡала — бер барһаң, ҡала,

Йыш барһаң, башыңды алып ҡала.

• Ҡалала эш һөймәҫ, ауылда кәбән өймәҫ.
• Ҡалала ҡалас бешерә белмәгән ауылда иген игергә өйрә¬тер.
• Ҡалалы ер — ҡаласлы ер.
• Ҡаланы маҡта, ауылда тор.
• Ҡаланың ҡапҡаһы ҡырҡ.
• Ҡаланың тауығы булғансы, ауылдың әтәсе бул.
• Ҡалын ырыуҙың ҡарағы күп була.
• Ҡалған эш — төштән кире.
• Ҡалған эшкә ҡар яуа.
• Ҡамыш һыуҙан туймаҫ, тырыш эштән туймаҫ.
• Ҡапҡа аҫтынан кергән, түргә менеп өргән.
• Ҡара ерҙә ҡармандап ҡал, ҡар яуғас, ҡайҙа барырһың?
• Ҡараҡ менән юлдаш булма,

Ғәйбәтсе менән серҙәш булма, Уйнашсы менән ултырҙаш булма

• Ҡар өҫтөндә ҡаҙан ҡайната бел.
• Ҡар башын ҡар ашар, хан башын хан ашар.
• Ҡара ерҙе яманлама, ҡайтып, шунда барырһың; Ил-йортоңдо яманлама, ҡарғышына ҡалырһың.
• Ҡара урмандан үтеп, ҡамсы һаплыҡ ағас таба алмаған.
• Ҡара ерҙә ҡармаңдап ҡал, ҡар яуғас, ҡайҙа барырһың?
• Ҡара тояҡ ҡарында ятмаҫ.
• Ҡара тупраҡ иген уңдыра.
• Ҡарағайға ҡарап тал үҫер,

Колхозсыға ҡарап, мал үҫер.

• Ҡарамағандың ҡатыны ташлар, баҡмағандың малы таш¬лар.
• Ҡарағайға ҡарап тал үҫер, хеҙмәтеңә ҡаран дан үҫер.
• Ҡарама беләккә, ҡара йөрәккә.
• Ҡарама йәшенә, ҡара эшенә
• Ҡарама тешенә, ҡара эшенә.
• Ҡарға, һайрап, һандуғас булмаҫ
• Ҡарға һайыҫҡан кеүек йөрөп ҡарайым тип үҙ йөрөшөн онотҡан, ти
• Ҡарт булһа ла ирең булһын, алама булһа ла өйөң булһын.
• Ҡарт ҡуйынында ҡалас бар, йәш ҡуйынында ҡамсы бар.
• Ҡапҡам төбөнә туй еткән, ҡаба орсоғом ҡайҙа икән?
• Ҡасып китһәң дә, сәсеп кит, ҡайтыуыңа аш булыр.
• Ҡаты ерҙә ҡаҡ торор, игенле ерҙә мал торор.
• Ҡатын артынан мал килер, ҡыҙ артынан дан килер.
• Ҡатын ғәйрәтле булһа, ир ғибрәтле булыр
• Ҡатын теләһә, ишәктән ир яһар, теләһә, ирҙән ишәк яһар.
• Ҡатын тота белмәгән көң (ҡол)иткән, ебәк тота белмәгән йөн иткән.
• Ҡатын һәлкәү булһа, ир ялҡау булыр.
• Ҡатынды йөҙөк ҡашы иткән дә, муса ташы иткән дә — ир.
• Ҡатындың теле уҙһа - иренең ҡулы уҙа
• Ҡатынмын тигән ҡатында ат башындай алтын ятыр
• Ҡатынынан айырылғандың ҡанаты ҡайырылған
• Ҡатын уңғаны иргә яраған, ир уңғаны илгә яраған.
• Ҡатын аҙһа ир башына, түрә аҙһа — ил башына.
• Ҡашығаяҡ шалтырамай тормаҫ.

Ҡой

• Ҡойроҡ тулап баш булмаҫ.
• Ҡойроҡ биткә бойороҡ бирмәҫ.
• Ҡол кеүек эшләһәң, хан кеүек йәшәрһең.
• Ҡолон аҫыраһаң, ат менерһең.
• Ҡолон — ҡырҙа, ҡондоҙ — һыуҙа.
• Ҡолон тояғына — ҡом терәк,

Ҡош аяғына — ел терәк, Ҡара кешегә — мал терәк, Хан кешегә — ил терәк.

• Ҡом татырҙа мал ятыр.
• Ҡомо юҡ һыу булмаҫ, бейе юҡ ил булмаҫ.
• Ҡомо юҡ һыу булмаҫ,

Яғаһы юҡ тун булмаҫ, Законы юҡ йорт булмаҫ.

• Ҡомһоҙ ҡоторһа, ҡоҙоҡҡа ҡармаҡ һалыр,

Ялҡау ҡоторһа, байрамда эшкә барыр.

• Ҡорал әмәлһеҙ булмай, әмәл ғәмәлһеҙ булмай.
• Ҡорал юҡтан ҡороҡ та ҡорал.
• Ҡораллының ҡулы уйнай.
• Ҡоралһыҙ оҫта булмаҫ, теҙгенһеҙ нуҡта булмаҫ.
• Ҡоралы үтмәҫтең эше бөтмәҫ, тапҡаны тамағына етмәҫ.
• Ҡоро ҡулға ҡорал яу.
• Ҡоро ағастың емеше юҡ.
• Ҡоро ер булһа ла, иген сәс.
• Ҡорт саҡмайынса бал булмай.
• Ҡорт таныһаң, тотоп ал, күсе һайын бер бот бал.
• Ҡорт күсһә, иле менән.
• Ҡорттоң инәһе ҡайҙа ҡунһа, күсе шунда һарыр.
• Ҡорттоң сағыуы ла файҙаға.
• Ҡотһоҙға ҡот ҡунмаҫ, умартаһында ҡорт тормаҫ.
• Ҡош ҡош менән аулана.
• Ҡошон юғалтҡан күккә ҡарар,
• Ҡоштоң матурлығы төҫөнә ҡарап,кешенең матурлығы эшенә ҡарап.
• Ҡош аяғынан, ҡыҙ ирененән эләгер
• Ҡошона күрә тоҙағы
• Ҡошто ем менән алдайҙар
• Ҡош ояһыҙ булмай.
• Ҡояш таңһыҙ, ил дауһыҙ булмаҫ.

Ҡуй

• Ҡуйын юғалтҡан ергә ҡарар.
• Ҡуй байлығы -туй байлығы.
• Ҡуй ырыҫы -ҡура эсендә.
• Кунаҡта рәхәт, өйҙә бәрәкәт
• Ҡулалмашта ҡул талмаҫ, эшләгәндән ҡул ҡалмаҫ.
• Ҡулайымламай ҡул яҙылмай.
• Ҡулалды ат төптән тартыр, ҡул алды әйбер ҡулбуй(ы) ятыр.
• Ҡул ҡайҙа ауыҙ шунда
• Ҡул ҡарышмаһа, эш ҡарышмай.
• Ҡулы берҙе эшләй, теле икенсене һөйләй.
• Ҡулы эшләй, теле йыуа.
• Ҡул һелтәй, балта саба.
• Ҡул эшләһә, ауыҙ тик тормаҫ.
• Ҡулда ҡорал -ярты эш, эшләһәң-бөтөн эш.
• Ҡуллана белмәһәң, ҡоралға үпкәләмә.
• Ҡулы белгән бал ашар.
• Ҡулы ҡыймылдағандың ауыҙы ҡыймылдар.
• Ҡулың күтәрә алмаған суҡмарҙы билеңә таҡма.
• Ҡулың оҫта булһын, һүҙең ҡыҫҡа булһын.
• Ҡулың уйнаһа, ауыҙың уйнар.
• Ҡулыңда эшең булһа, эс бошорға ваҡыт юҡ.
• Ҡулыңдан килмәгән эшкә тотонма.
• Ҡулыңдан килмәһә, телеңдән килһен.
• Ҡулыңдан элек башың уйлаһын.
• Ҡулыңдан эш китһә, ауыҙыңдан аш китә.
• Ҡурай тартһаң - көй була, бүрәнә тартһаң — өй була.
• Ҡурҡҡан эш хәйерле була.
• Ҡуян алмаҫ, ҡулынан килмәҫ.

Ҡуян алмаҫ, артынан ҡалмаҫ.

• Ҡуян тотоҡоң килһә, бурҙай ал.
• Ҡыйын эшкә ҡыйыу ҡул.
• Ҡыйынлығын күрмәй, ҡоймағын ашап булмай.
• Ҡыйынлыҡты еңгән рәхәт күргән, еңәлмәгән гүргә кер¬гән.
• Ҡыҙ аҡсаһы - тоҙ аҡсаһы..
• Ҡыҙ байлығы - күркәм холоҡ, ир байлығы - тәүәккәл.
• Ҡыҙ баланың бирнәһен етеһенән йыйһаң - етмәй торор, алтыһынан йыйһаң - артып ҡалыр.
• Ҡыҙ егеткә ҡушыла - ебәк булып ишелә.
• Ҡыҙ кемгә бармаҫ ине, егет кемде алмаҫ ине ҡалым малы булмаһа.
• Ҡыҙ күңелендә — балалы бишек, ир күңелендә — эйәрле ат.
• Ҡыҙ - ҡыйғыр тамаҡ,
• Ҡыҙ оҙатҡан яланғас ҡалыр, килен алған түренә урын һалыр
• Ҡыҙыл телем тыйманым,ҡыҙым өйөнә һыйманым
• Ҡыҙҙың кемлеге кемәйенән (әхирәтенән) билгеле.
• Ҡыҙыңды үҙеңдән түбәнерәккә бир, киленде үҙеңдән юғарыраҡтан ал
• Ҡыҙыңа тиң кейәү килһә, ҡалым алма, тиген (бушлай) бир.
• Ҡырҙа ҡалған- ҡар аҫтында.
• Ҡырҙа тиреҫ мул булһа, амбарың буш булмаҫ.
• Ҡырҙағы ашлыҡ байлыҡ түгел, амбарҙағы ашлыҡ байлыҡ.
• Ҡырҡ ҡаҙ бер тыу бейәне алмаштыра
• Ҡырҡ йыл ҡыйыш үҫкән ағас йыл эсендә тураймаҫ
• Ҡырҡҡа тиклем донъяны ҡырырмын, ҡырҡтан һуң бары менән торормон
• Ҡырҡта ат менмәгән иллелә айғыр менмәҫ
• Ҡырҡта булһа ла ҡыҙ булһын.
• Ҡырмыҫҡа ояһына таяҡ тыҡма
• Ҡырын эш ҡырыҡ йылдан һуң да беленә.
• Ҡыр — ҡырҡ күҙ, ил — илле күҙ.
• Ҡысҡырырға әтәсең булмаһа, ҡуналҡала тауыҡ йырлай.
• Ҡыҫыр ҡатындан бала таптырма .
• Ҡыш ҡайғыһын яҙ ҡайғырт.
• Ҡыш аҙығын йәй йыйна.
• Ҡышҡа керһәң, йәйҙе уйла,йәйгә сыҡһаң, ҡышты уйла.
• Ҡәйнәгә сәс менән иҙән йыуып та ярай алмаҫһың